God is geen stoplap maar het bindmiddel

Bas Plaisier zei deze week op een bijeenkomst van de Gereformeerde Theologen Studentenvereniging Voetius, geciteerd in het Reformatorisch Dagblad, dat de stormachtige groei van de kerken in Azie bemoedigend is, maar we moeten dat niet ‘idealiseren’. Ik denk dat hij dat woord ‘idealiseren’ niet uit de losse pols gebruikte, maar in de filosofischer zin van het woord. Want in dezelfde toespraak zei hij ook dat die groei niet een-op-een is toe te schrijven aan de werking van de Geest; de groei in tweede- en derdewereldlanden is ook vanuit de context en vanuit allerlei maatschappelijke factoren te verklaren, aldus Plaisier.

Het Reformatorisch Dagblad geeft de strekking van wat Plaisier zei niet goed weer, vermoedde ik bij het lezen en dit is inmiddels bevestigd door dierbare lezer nn. Die weet me bovendien te vertellen dat het verslag van het RefDag zelfs de verkeerde Plaisier ten tonele voert. In de papieren krant valt dit niet meer te verhelpen, maat op het internet heeft het RD het vandaag, zatetrdag, snel aangepast. Misschienvan ons afgekeken? Hoe het ook zij, dit verslag, hoezeer ook besmeurd door de onvolmaaktheid waaronder wij allen gebukt gaan, deed wel twee gewichtige vragen bij me opborrelen.

Ten eerste, kan er dus groei van de kerk zijn zonder dat dit door de Geest van God wordt bewerkt?
Ten tweede, de Geest van God is een factor naast maatschapelijke en andere contextuele factoren?

Als je ‘ja’ zegt op die eerste vraag, val je makkelijk in de diepe en heilloze kuil van gaan oordelen over andere christenen en kerken. Wat is wel of niet werk van de Geest?

Als je op die tweede vraag ‘ja’ zegt, maak je God tot stoplap; de Geest kan dan makkelijk overblijven als verklaring voor het contextueel onverklaarbare. God is de God van wonderen, maar zodra we een wonder kunnen verklaren verdwijnt God uit het beeld, want dan kunnen we logisch verklaren.

Al onze ‘verklaringen’ van gebeurtenissen hebben iets twijfelachtigs in zich, bemerkte ik tijdens mijn geschiedenisstudie aan de Universiteit van Utrecht. Achteraf gezien is alles te verklaren, maar zou je, als de gebeurtenis nog niet heeft plaatsgevonden, kunnen voorspellen dat die ging gebeuren? Had iemand in het jaar 1950 kunnen voorspellen dat er nu in China een kerk van 100 miljoen leden zou zijn? Zou iemand in 1950 hebben kunnen voorspellen dat Korea nu voor 20% uit Christenen zou bestaan? Had iemand, toen de zendelingen en de koloniale machten Afrika verlieten, kunnen voorspellen dat Afrika daarna in rap tempo christelijk zou worden? Nee, niks van dit alles.

Terugkijkend doen we net of deze ontwikkelingen ‘logisch’ zijn en uit elkaar voortvloeien. 'Het moest wel zo lopen, want....'

Maar dit is schijnlogica. Uit elke oorzaak kunnen immers vele gevolgen resulteren? Alleen terugkijkend op iets wat reeds is gebeurd, zien we de verbondenheid van een reeks gebeurtenissen. De beschrijving zit logisch in elkaar, maar daarmee is het laatste woord niet gezegd. We beschrijven misschien heel correct een serie opeenvolgende gebeurtenissen, maar dat is geen verklaring, slechts een beschrijving. Ben ik niet duidelijk? Een paar voorbeelden dan.

Welke logica zat er in de aanval van Hitler op de Sovjet Unie in 1941? Duitsland had kunnen besluiten het toch maar niet te doen, en dan hadden we nu geargumenteerd dat de plannen die door de Duitse legerstaf waren gemaakt, slechts vingeroefeningen waren, en dat de Duitsers verstandig genoeg waren om te weten dat als ze de USSR zouden aanvallen, ze daarmee de oorlog zouden verliezen. Achteraf is alles 'logisch' te beschrijven, maar wat verklaart het?

Achteraf lijkt alles ‘logisch’, maar we foppen onszelf vaak, om de werkelijkheid wat inzichtelijker te maken. Welke ‘logica’ zit er in dat jij deze woorden van mij nu leest? Je kunt wel zeggen: ‘Die Jos schrijft altijd van die onzin, ik wilde weer eens goed lachen, en door Twitter werd ik er bij bepaald dat er weer wat onzinnigs was om over te lachen’. Ah! Maar dat is schijnlogica. Want de kans dat de impuls via Twitter niet zou leiden tot ‘even kijken’, was ook loeigroot aanwezig. 'Jos schrijft altijd zulke onzin, dat kon ik nu echt even niet hebben.' Zelfs ons eigen handelen is vaak nauwelijk verklaarbaar.

Er zit een geheimenis in de wereld, een geheimenis dat oorzaak en gevolg aan elkaar verbindt op een ‘logische’ manier, maar dan in de bijbelse betekenis van ‘logisch’. De Logos van God is erbij betrokken. Hij is het die de schakel vormt tussen alle oorzaken en gevolgen. Wat is, is door Hem, en Hij is het bindmiddel tussen alles wat gebeurt.

Die gedachte maakt niet dat we verklaringen aan de kant zetten, en op alles alleen maar antwoorden: 'Dingen gebeuren omdat God het zo wil en doet.' De verklaringen die we hebben voor van alles en nog wat zijn onze binnenwereldlijke manieren om onze werkelijkheid vorm te geven. Zonder verklaringen van oorzaak en gevolg kunnen we de werkelijkheid eenvoudigweg niet begrijpen of hanteren.

Maar het bestaan is wel vol mysterie, en wie dat niet ziet, mist veel. Tastbare historisch aanleidingen, maatschappelijke ontwikkelingen, de context waarin we leven, ze zijn allemaal door de Logos van God geschapen, niets gaat buiten Hem om. God staat niet buiten onze wereld, Hij houdt alles bijeen en draagt ons naar zijn doel. Een doel waar wij overigens vaak bar weinig van weten, laat staan snappen; hoe zouden we het werk van de Schepper kunnen doorgronden?

Maar wat Hij openbaarde door zijn Logos naar de aarde te sturen, is dat Hij wil dat alle mensen zich nederig tot Hem keren; dat Hij alle lof wil ontvangen; en dat Hij zijn kerk op aarde gebruikt als zijn instrument daartoe. Dus kunnen we met een gerust hart zeggen dat als de kerk van God groeit, dit volop het werk van de Geest van God is. Hij schiep de wereld, en Hij schept de werkelijkheid, ook de werkelijkheid waardoor mensen zich tot God keren.