Drie-eenheid de 'val van het christendom'?

In het kader van een discussie over het christelijke geloof in God als Drie-eenheid, kreeg ik onlangs van iemand een tekst van Joseph Shulam, een Messiasbelijdende Jood. Dit naar aanleiding van een symposium over dit thema dat in New York werd gehouden en dat werd bezocht door 80 Messiasbelijdende Joden. Ik citeer Joseph Shulam:

Sinds de derde eeuw heeft dit onderwerp [van de godheid van de Messias] altijd voor controverse gezorgd, en zelfs geweld. [...] Een oorzaak van deze val van de christenen is dat ze het meest essentiële aspect van God zijn vergeten, namelijk dat hij één is.

Christenen zijn gekidnapt door heidenen in de vierde eeuw en zijn verward door mensgemaakte geloofsbelijdenissen en leerstellingen die tot op de dag van vandaag maar een ding doen, en dat is twist en vijandschap en geweld en verdeeldheid onder Gods kinderen scheppen.

Verbluffend wat een onwaarheden en halve waardheden in zo’n kort citaat zijn verwerkt. Ik kom daar zo op terug, maar eerst een algemene opmerking. Het idee dat Messiasbelijdende Joden ons het geloof beter kunnen aanleren dan niet-Joodse christenen, lijkt me een onhoudbare stelling. Die is waarschijnlijk gebaseerd op het idee dat Joden, simpelweg omdat ze Joden zijn, hun bijbel of God van nature beter kennen? Maar het begrijpen van God en bijbel zijn, ook bij Joden, niet aangeboren maar aangeleerd.

Een andere vooronderstelling lijkt me te zijn, dat het moderne Jodendom ongeveer hetzelfde is als het Jodendom ten tijde van het Nieuwe Testament. Dat is onwaar, het verschil is groot. Het huidige Jodendom ontwikkelde zich voor het grootste deel in de getto’s van de Arabische Wereld en Europa. Dus heeft een moderne Jood geen automatische voorsprong op een Christen in het begrijpen van God, bijbel of theologie.

Wat is mijn kritiek op de korte tekst van Joseph Shulam?

Ten eerste, de leer van de Drie-eenheid heeft in de kerkgeschiedenis zelden voor verdeeldheid gezorgd. In de periode van de oecumenische concilies in de vierde eeuw was er inderdaad veel verdeeldheid over dit thema, maar daarna nauwelijks meer. Pas in de 19de eeuw, onder invloed van vrijzinnige theologen als Adolf von Harnack, werd de leer van de Drie-eenheid weer een punt van discussie. Maar ook vandaag de dag is de Drie-eenheid -opvallend genoeg- absoluut niet wat kerken uit elkaar drijft. Over God zijn we het allemaal eens.

Ten tweede, de leer van de Drie-eenheid zorgde niet voor geweld. De discussies over het thema waren in de vierde eeuw soms gewelddadig, en daarbij misdroegen zich zowel voor- als tegenstanders van de leer van de Drie-eenheid. Dat er geweld plaatsvond is te betreuren, maar dit staat geheel los van het al dan niet correct zijn van de leer van de Drie-eenheid.

Ten derde, om de leer van de Drie-eenheid de ‘val van de christenen’ te noemen is gevaarlijks revisionisme. Zijn de christenen door de leer van de Drie-eenheid te geloven ‘gevallen’? Wie dat denkt, schrijft daarmee dus de hele kerkgeschiedenis af als afgoderij. God heeft zijn kerk dus niet bewaard, ondanks alle beloften van Jezus?

Ten vierde, de tekst suggereert dat voor de vierde eeuw niet in de Drie-eenheid werd geloofd. Dat is volstrekt onwaar. De concilies hebben die leer vastgelegd als de officiële christelijke leer, maar vanaf de eerste nabijbelse geschriften wordt Jezus God genoemd, en al snel werd ook de term Trinitas, Drie-eenheid gebruikt, bijvoorbeeld door Tertullianus.

Ten vijfde, het is echt onwaar dat christenen de eenheid van God zijn vergeten. De discussies over de Drie-eenheid gingen precies over de vraag hoe je volop kan geloven dat God één is, en tegelijk dat hij op de een of andere manier, ook uit drie lijkt te bestaan.

Ten zesde, christenen zijn sinds de vierde eeuw niet 'gekidnapt door heidens denken'. Ik neem aan dat de schrijver Grieks denken bedoelt, en dat hij omdat hij dat verwerpt, de term heidens (‘pagan’) gebruikt. Hij doelt hier vast op de hellenisering van het christendom. Dat is een interessante kwestie, waarover veel te zeggen valt. Laat me hier volstaan met erop te wijzen dat de kerkleiders uit de eerste eeuwen bijna allemaal uit het huidige Midden Oosten en Noord Afrika kwamen, en dat er onder hen veel van Joodse afkomst waren. Het is veel te simpel om te denken dat de theologische ontwikkelingen een ‘vergrieksing’ van de kerk betekenden. Onlangs sprak prof. dr. Chr. Markschies, rector van de Humboldt Universiteit in Berlijn, in Amsterdam over dit thema. Hij zei onder meer dat de vroege kerk zich juist verzette tegen vergrieksing.

Ten zevende, de ‘mensgemaakte’ belijdenissen waarnaar wordt verwezen, hebben die ‘tot op de dag van vandaag twist en vijandschap en geweld en verdeeldheid onder Gods kinderen’ veroorzaakt? Dit is een veel te vage uitspraak om prima facie te accepteren. Je kunt ook de tegenvraag stellen: als de Messiasbelijdende Joden geen geloofsbelijdenissen hebben, dan zijn die dus veel minder verdeeld? Geenszins.