De opname van de gemeente: 1 Thes 4

In het kader van de preekschetsen die ik voor onze Anglicaanse priester (en mezelf) in Egypte schrijf, ben ik bezig de eerste brief van Paulus aan de Thessalonicenzen door te nemen. En daarbij ben ik deze dagen bezig met 1 Thes 4:13-18. In dat gedeelte is sprake van wat vaak de ‘opname van de gemeente’ wordt genoemd. Het gedeelte bestuderend meen ik te moeten constateren dat die term ‘opname van de gemeente’ in dit verband niet goed helpt met begrijpen wat hier staat. Een kleine exegetische vingeroefening dus over 1 Thes 4:13-18

13 Broeders en zusters, wij willen u niet in het ongewisse laten over de doden, zodat u niet hoeft te treuren, zoals zij die geen hoop hebben. 14 Want als wij geloven dat Jezus is gestorven en is opgestaan, moeten wij ook geloven dat God door Jezus de doden naar zich toe zal leiden, samen met Jezus zelf. 15 Wij zeggen u met een woord van de Heer: wij, die in leven blijven tot de komst van de Heer, zullen de doden in geen geval voorgaan. 16 Wanneer het signaal gegeven wordt, de aartsengel zijn stem verheft en de bazuin van God weerklinkt, zal de Heer zelf uit de hemel neerdalen. Dan zullen eerst de doden die Christus toebehoren opstaan, 17 en daarna zullen wij, die nog in leven zijn, samen met hen op de wolken worden weggevoerd en gaan we in de lucht de Heer tegemoet. Dan zullen we altijd bij hem zijn. 18 Troost elkaar met deze woorden.

Wat was de reden waarom Paulus dit gedeelte schreef? Het lijkt dat in de jonge kerk in Thessalonica (het huidige Saloniki) onduidelijk bestond over het lot van de gelovigen die waren overleden. Zouden die de wederkomst van Christus mislopen? Zouden ze ‘achtergesteld’ worden bij hen die leven tijdens de wederkomst van Christus? De droefheid over zulke overledenen was daarom onnodig groot. (vgl. vs 13, 18)

We hebben de afgelopen weken Goede Vrijdag, Pasen en Hemelvaart gevierd. Die ‘heilsfeiten’ lijken me de achtergrond voor de woorden die Paulus gebruikt om de gelovigen in Thessalonica te bemoedigen.

Ten eerste, in vers 14 wijst Paulus op de dood en opstanding van Jezus. Net zoals Jezus dood was en weer levend werd, zal God de doden door Jezus en samen met Jezus bij zich brengen. Er is dus hoop voor de doden, en die hoop is gelegen in de opstanding van Jezus.

Deze gelovigen die waren overleden zullen ook niet achtergesteld worden bij de levende gelovigen op het moment van de wederkomst van Christus, zegt Paulus vervolgens in vs. 15. Hij zegt dit ‘met een woord van de Heer.’ We weten niet dat Jezus hierover iets heeft gezegd; doelt Paulus op een speciale openbaring die hij had? Of heeft Jezus misschien over deze zaken gesproken met zijn discipelen en is dit via mondelinge traditie bij Paulus terecht gekomen? [terzijde: dat zo’n traditie bestond is duidelijk uit de brief van Clemens van Rome aan de gemeente in Corinthe, ca. 95 na Chr.) We weten het niet. Paulus wist het wel: ‘Wij die in leven blijven tot de komst van de Heer, zullen de doden zeker niet voorgaan.’

Paulus vertelt dan in vs. 16 dat als de Heer komt, de doden eerst worden opgewekt. Elders in het Nieuwe Testament lezen we dat wie in de Heer overlijdt, onmiddellijk bij Hem zal zijn. ‘Heden zult gij met mij in het paradijs zijn’, zei Jezus tegen de misdadiger die naast hem werd gekruisigd.

Als Jezus terugkomt, zullen degenen die zijn overleden en die met hem zijn, hun nieuwe lichamen krijgen. Dat zijn geen herstelde lijken, om het wat plastisch te zeggen. De botten worden niet bijeen geraapt. Maar toch is dat het moment waarop ziel en lichaam verenigd worden op een blijvende manier.

Vs. 17 zegt vervolgens: Na de opstanding van de doden zullen de levende gelovigen samen met de opgestane gelovigen de Heer tegemoet gaan. De hele gemeenschap van gelovigen – hen die eerder waren gestorven samen met hen die nog in leven zijn – ontmoeten dan de Heer. Samen. Wie eerder waren overleden zijn niet achtergesteld. Vandaar dat degenen die een dierbare zijn kwijtgeraakt, niet hoeven wanhopen. Ze leven in gemeenschap met God, en hun gemeenschap met de overige gelovigen zal volmaakt worden hersteld. Samen gaan ze de Heer tegemoet.

Maar nu die term ‘opname van de gemeente’. Opvallend is dat Paulus nadruk legt op de komst van de Heer. ‘De Heer zelf zal uit de hemel neerdalen’, lezen we in vs. 16. We zullen bovendien ‘op de wolken worden weggevoerd’. Me dunkt dat deze termen ons beslist moeten doen denken aan hemelvaart, toen Jezus naar de hemel ging ‘op de wolken’. Aan de gefrustreerde discipelen werd toen gezegd: ‘zoals je hem hebt zien opvaren, zo zal hij ook terugkeren.’ In 1 Thes 4:16-17 schetst Paulus ons hoe Jezus terugkeert zoals hij op de eerste hemelvaartsdag verdween.

Vs. 17 zegt dat we als gezamenlijke gemeente – allen die er ooit bij hebben gehoord (van Adam tot de laatste persoon, denk ik) worden ‘weggevoerd in de wolken tot een ontmoeting met de Heer in de lucht’. Voor ‘weggevoerd’ wordt ook wel het woord ‘opgenomen’ gebruikt.

In wezen maakt de term me niet veel uit, maar waar het om gaat: De Heer is komende, en de gemeente gaat hem tegemoet. Al in de oudheid wees kerkvader Johannes Chrysostomos erop hoe we dit moeten begrijpen. Hij noemde het ‘de grote verwelkoming’.

Als hij bezig is neer te dalen, waarom worden wij dan omhoog gevoerd? Vanwege de eer. Want als een koning de stad binnenkomt, gaan de hoogwaardigheidsbekleders hem uit [de stad] tegemoet; maar de veroordeelden wachten op de rechten binnenin [de stad]. En als een liefhebbende vader [naar huis] komt, gaan zijn kinderen en wie het waard zijn, zijn kinderen te zijn, in een wagen naar buiten, zodat ze hem zullen zien en kussen; maar de huisbewaarders die hem ontrieft hebben, blijven binnen. Wij worden in de wagen van onze Vader meegenomen. Want hij [de Vader] ontving hem [Jezus] in de wolken, ‘ en wij gaan hem tegemoet in de wolken’. Zie je hoe groot de eer is? En terwijl hij nederdaalt, gaan wij hem tegemoet, en wat heerlijker is dan alles, zo zullen we altijd met hem zijn. (Preken over Thessalonicenzen.8)

Dit gedeelte in de brief van Paulus gaat over de komst van Christus naar de aarde. Dat is de richting. Er is geen sprake van dat als we hem ontmoeten ‘in de lucht’, we terugkeren naar de hemel met hem. Dat wordt in dit gedeelte beslist niet gesuggereerd.

Het gaat bovendien niet om een geheime ontmoeting. Integendeel, in vs. 16 wordt juist benadrukt hoe publiek dit zal zijn. Op drie manieren wordt de komst van de Heer aangekondigd. Er wordt een commando gegeven, een aartsengel spreekt, en een bazuin zal klinken. Het gaat me er nu niet om, om dit nauwkeurig of letterlijk te willen duiden. Belangrijk in dit vers is, dat de komst van Christus op een krachtige manier word aangekondigd.