St Cyrillus over Jezus' verzoeking in de woestijn

Voor mijn vrienden in de Koptisch Orthodoxe Kerk is kerkvader Anba Kirollos van Alexandrië (376-444) de kerkvader bij uitstek. In het westen is hij beter bekend als St Cyrillus. Hij was niet alleen zeer vormend voor de wereldwijde theologie, maar hij heeft ook een behoorlijk oeuvre aan theologische geschriften nagelaten.

Hij is de trots van de Koptische kerk, mede omdat hij erin slaagde op het Oecumenische Concilie van Efeze (431) de Nestoriaanse visie op Jezus Christus tot ketterij te laten verklaren. Dat was geen kleinigheid, want Nestorius was toen de Patriarch van Constantinopel. Hij werd verbannen naar een klooster bij Antiochie.

Vooral aan Kirollos hebben we te danken dat de Kerk ten aanzien van Maria de term Theotokos gebruikt– omdat ze ‘God voortbracht’. Die term ging in wezen niet over de vraag wie Maria was, maar wie Jezus was.

Nestorius leerde dat Maria een mens ter wereld bracht waarin God huisde als in een tempel. Hij maakte dus scherp onderscheid tussen de menselijke en de goddelijke natuur van Jezus, geloofde dat de menselijke Jezus volmaakt was omdat hij door zijn menselijke wil de goddelijke natuur die in hem huisde, perfect gehoorzaamde. Nestorius op zijn beurt verweet de Egyptische kerk dat ze te sterk over de ene, goddelijke, natuur van Jezus sprak. Naar aanleiding van deze kwestie zijn de Kopten kort daarna, door het Oecumenische Concilie van Chalcedon (451) zelf óók tot ketters verklaard. Het kan verkeren.

Over Kirollos bestaat de nodige controverse; hij liet de christelijke sekte der Novatianen uit de stad Alexandrië verjagen, en ook de Joden. Naar onze moderne maatstaven was dat verwerpelijk, maar oordeel niet te snel. Er zijn veel zaken die we als Nederlanders 200 jaar geleden normaal vonden, maar die we vandaag ook verwerpelijk vinden. We hebben allemaal moeite om het licht te zien dat de moraal van het christelijke geloof op onze eigen tijd en cultuur werpt. Hoe zullen onze achter kleinkinderen over ons oordelen over een eeuw? Kirollos zou, volgens zijn vijanden, ook de hand hebben gehad in de lynchpartij van de heidense filosofe Hypatia. De historici zijn het over Kirollos’ rol hierin oneens.

Waarom ik dit allemaal zeg? Als introductie op een korte, aardige preek c.q. bijbelverklaring van Kirollos over de verzoeking van Jezus in de woestijn (Lukas 4). De strijd met Nestorius en de kwestie van de goddelijke en menselijke natuur van Jezus slaan je in het gezicht bij het lezen van deze exegese. Hier mijn introductie en de complete tekst van de (korte) preek.