De afgoderij van Spontaniteit

"Spontaniteit" zou wel eens een christelijke afgod kunnen zijn, in elk geval onder mijn dierbare evangelische en Emerging broeders en zusters.

Onze acties en woorden, onze gebeden en onze eredienst zijn immers pas ‘echt’, ‘oprecht’ en ‘eerlijk’ als alles daarin ‘spontaan’ gebeurt?

In een 100 jaar oud christelijk dagboekje dat nog steeds veel gebruikt, My Utmost for His Highest van Oswald Chambers (foto), kwam ik daar vandaag een voorbeeld van tegen. Laat me hem in het Engels citeren (hier zijn hele bijdrage):

Love is not premeditated—it is spontaneous; that is, it bursts forth in extraordinary ways. […The] characteristic of love is spontaneity. We don’t deliberately set the statements of Jesus before us as our standard, but when His Spirit is having His way with us, we live according to His standard without even realizing it. […] If we try to prove to God how much we love Him, it is a sure sign that we really don’t love Him. The evidence of our love for Him is the absolute spontaneity of our love, which flows naturally from His nature within us. And when we look back, we will not be able to determine why we did certain things, but we can know that we did them according to the spontaneous nature of His love in us.

Dit lijkt me een typisch voorbeeld van romantiek. Juist in de periode van de Romantiek werd spontaniteit ‘ontdekt’ als teken van oprechtheid. Spontaniteit is de onmiddellijke respons op onze omstandigheden waar de ratio geen grip of heeft. En dus zou het dichter bij onze innerlijke persoonlijkheid, ja zelfs dichter bij God zijn.

William Wordsworth, Romantisch dichter, zei: ‘Alle goede poezie is het spontane overlopen van krachtige gevoelens.’

Prachtig! Me dunkt dat je vrouw het enorm irritant vindt als ze ontdekt dat je haar ‘spontaan’ een bloemetje geeft omdat je dat elke week in je agenda hebt staan. Het is direct niet meer ‘romantisch’ want het is overwogen.

Van je partner mag je wel enige spontaniteit verwachten, maar het is verdraaid handig om dagelijks ongeveer op hetzelfde tijdstip te eten. En als je partner spontaan besluit dat het die dag niet zo nodig is om zichzelf te wassen, dan ben je ook niet echt blij. Rationele overwegingen en regelmaat zijn ook uitingen van liefde, en wat mij betreft geen lagere vormen van liefde. Een mens kan niet zonder.

Ik kom hierop omdat ik bezig ben met wat gedachten over Liturgie aan het digitale universum toe te vertrouwen. Liturgie is wat veel christenen wel als het omgekeerde van spontaniteit ervaren. Ik hoor dat zo vaak van mijn evangelische vrienden. En de achtergrond daarbij is telkens: spontaniteit in gebeden, liederen etc is beter, want het is echter. Het is oprechter. Het is dichter bij God. Een van tevoren opgeschreven gebed is niet spontaan, en dus minder.

Ik denk dat deze romantische voetval voor ‘spontaniteit’ grenst aan afgoderij. Hoe kom je bij God? Hoe ‘ervaar’ je God? In het spontane!

Is dat ook niet een beheersend kenmerk van Emerging Church? Stuart Murray schrijft in zijn boek Church After Christendom dat Emerging Churches schijnbaar beginnen als ‘spontaan verschijnsel’. Het gaat om losse netwerken die spontaan tot een soort kerkje kunnen groeien. Brian McLaren, oppergoeroe van Emerging, is het oneens met de preken in veel kerken en pleit voor meer drama, kunst, en spontaniteit.

Mijn saaie suggestie is, dat het leven niet zonder ordening en spontaniteit kan. Balans is nodig. Als kerken onwrikbaar vastzitten in hun manier van doen en elke spontaniteit wordt vermoord, moeten ze niet vreemd opkijken als een deel van hun leden dat verstikkend vindt. Maar de Romantiek van Vrouwe Spontaniteit kan net zo verstikken.

De grootste artiesten, Rembrandt, DaVinci, Andy Warhol, waren mannen van de structuur. Ze kenden hun materialen van haver tot gort. Ze wisten wat ze wilden schilderen. Ze kenden het canvas. En binnen die structurele grenzen schiepen ze de mooiste kunst.

Een muzikale jamsessie kan schitterend zijn – maar alleen als de musici hun instrumenten en de muziek van haver tot gort structureel kennen. Pas dan zijn spontane uitstapjes mooi. Maar isoleer spontaniteit van de structuur waarbinnen het kan gedijen, en het wordt makkelijk een afgod die zijn dienaars in het gezicht uitlacht en die ons geen stap dichter bij God brengt, alleen maar dichter bij de chaos.

Die Oswald Chambers is trouwens in Cairo begraven. Hij stierf op 15 november 1917 in deze stad waar hij evangelist was voor de Britse troepen die hier toen gelegerd waren. Toen hij een spontane blindedarmontsteking kreeg, ging hij spontaan dood. Zou Chambers (en zeker zijn vrouw) nou niet liever hebben gehad dat de artsen er in waren geslaagd om volgens het handboek van de artsen, gewoon saai en ordinair, zijn leven te redden? Oswald Chambers is 43 jaar oud geworden.