Wat is de gemeente van Jezus Christus? Gewoon een vergadering van mensen die in Hem geloven? Ik denk van niet. Je kan natuurlijk wijzen op de belofte van Jezus: ‘waar twee of drie vergaderd zijn in mijn naam, daar ben ik in hun midden.’ Maar het lijkt me ten onrechte om dat als geïsoleerd feit prioriteit te geven boven al het andere dat de bijbel en de vroege kerkleiders over het Kerk-zijn te zeggen hadden.
Wie de Kerk alleen ziet ‘van onderaf’ mist belangrijke aspecten van wat de Kerk is, denk ik. De bijbel en de vroege kerk hebben veel meer aandacht voor een visie op de Kerk ‘van bovenaf’. Het is het ‘Lichaam van Christus’. Het constituerende feit is niet dat er twee of drie bijeen zijn, maar dat Hij aanwezig is. Hij is de eigenaar van Zijn lichaam. Dat is geen subjectieve kwestie, alsof het afhankelijk zou zijn van de vraag of die twee of drie deze week wel of niet zin hebben om te vergaderen en te geloven. De Kerk is in objectieve zin Zijn lichaam.
Jezus Christus heeft apostelen aangesteld, en die hebben in opdracht van Christus op hun beurt hun eigen opvolgers aangesteld, enzovoort. Dat is de Kerk. In die gemeenschap van apostelen en hun opvolgers is de boodschap van het evangelie bewaard; in die gemeenschap worden ook de sacramenten gevierd. In die gemeenschap biedt Christus zichzelf aan de mensen aan in de Eucharistie.
Een belangrijk kenmerk van de Kerk is het katholieke aspect ervan. Dat oorspronkelijk Griekse woord komt van ‘kata’ en ‘holos’, ‘betreffende het geheel’. De eerste keer dat de kerk katholiek wordt genoemd in de christelijke literatuur is bij Ignatius, bisschop van Antiochie vanaf 69 na Christus, en een leerling van Johannes. Een man met gezag dus waar het gaat om de christelijke leer. Hij schrijft in een brief aan de gemeente in Smyrna, rond het jaar 115: ‘Als de bisschop verschijnt, moet de hele gemeente aanwezig zijn, net zoals waar Jezus Christus is, de katholieke kerk is.'
Deze aanduiding voor katholiek bij Ignatius lijkt te duiden op de gehele kerk, met een geografische betekenis. Alle christenen overal in de wereld. Opvallend is dat hij het gebruikt in de context van gehoorzaamheid aan Christus en diens bisschoppen. Bovendien: hij zegt niet dat waar een stel gelovigen bijeen is, Christus ook is. Hij zegt het omgekeerde: Waar Christus is, is de kerk.
Bisschop Cyrillus van Jeruzalem, aangesteld in het jaar 348, was naar het lijkt de eerste die de term katholiek heel formeel ging gebruiken, zowel in zijn geloofsbelijdenis als in de catechese die hij gaf. In zijn 18de catechese zegt hij [mijn vertaling]:
De kerk wordt katholiek genoemd , omdat zij over de gehele wereld bestaat van het ene einde der aarde tot het andere; en omdat zij totaal en compleet alle leringen onderwijst die ter kennis van de mensen moeten komen […] en omdat zij gehele menselijk geslacht, regeerders en geregeerden, geleerden en eenvoudigen, aan de ware Godsverering onderwerpt; en omdat zij alle soorten van zonden […] tesamen (letterlijk: op katholieke wijze) heelt en geneest, en in zichzelf alle soorten bezit van wat men deugd noemt, in werken en woorden en allerlei geestelijke gaven.
Voor Cyrillus was het begrip katholiciteit dus nogal breed. Het ging hem om de wereldkerk, om alle standen en rangen in de samenleving, om de breedte van de christelijke boodschap, en om de volheid van het christelijke leven. In die zin is het woord katholiek ook in de geloofsbelijdenissen van de kerk terecht gekomen.
Een plaatselijke gemeenschap van gelovige mensen is dus pas Kerk, als die in gemeenschap staat met Christus en met diens apostelen en hun opvolgers. Dat maakt de kerk katholiek. Dat geeft de plaatselijke gemeente dus ook een wereldwijd aspect. Als de twee of drie die gelovig bij elkaar zijn daaraan voldoen, zijn ze volop Lichaam van Christus.
Voor mij betekent dit, dat ik me nimmer kan afscheiden van mijn Koptisch Orthodoxe, mijn evangelische, mijn Rooms Katholieke broeders en zusters. De Paus in Rome of de Patriarch in Cairo kunnen wel van mening zijn dat ik als evangelicale Anglikaan de plank missla, maar dat zal me er niet van weerhouden ze als mijn broeders en als voluit Kerk van Christus te erkennen.
[De foto bij deze blog is van de viering van de Eucharistie in een Koptisch Orthodoxe Kerk in Cairo]
5 opmerkingen:
Impliciet zeg je dat de evangelische broeders in gemeenschap staan met de opvolgers van de apostelen. Formeel is dit voor evangelische (en tevens protestantse) kerken niet het geval. Hoe kom je dan toch tot deze conclusie? Of neem je de definitie van opvolgers van de apostelen wat breed?
eh... impliciet zeg ik er juist niks over. Ik ben er niet uit. Ik geef het maar eerlijk toe.
Kan je van kerk spreken als je werkelijk bewust de formele relatie met de kerk van de oudheid hebt doorgesneden? Namelijk die van de gemeenschap van de bisschoppen?
In je voorlaatste alinea geef je een definitie van Kerk (incl. dat een kerk Kerk is als ze o.a. in gemeenschap staat met de opvolgers van de apostelen) en in de laatste alinea spreek je over evangelische broeders en zusters. Dit gaf mij de indruk dat je impliciet zegt dat aangezien evangelischen broeders en zusters zijn, dat ze ook bij de Kerk horen en dat ze daarom ook in gemeenschap staan met de opvolgers van de apostelen. Het zou mij wat vreemd lijken als je mensen broeders en zusters noemt als deze niet bij de Kerk horen. Maar dit is geloof ik ook de moeilijkheid waar je mee zit.
Ja, rub it in ;-)
Ik zie dezulken uiteraard als mijn broeders en zusters. Volwaardige medegelovigen.
De vraag is of je ook kunt spreken van een volwaardige kerk als je niet verbonden bent met de kerk van het Nieuwe Testament op een structurele manier, en als je de kerk niet zo organiseert als de apostelen en hun opvolgers expliciet wilden.
Maar wat dan als een protestantse kerk niet 'meedoet' met apostolische sucessie, maar wel op alle mogelijke manieren verwantschap heeft (door contacten, door het geloof te delen, door dezelfde kerkvaders met respect te geloven) als episcopaalse kerken?
En wat als de bisschoppen in een episcopaalse kerk (ik bedoel, RK, Anglikaans, Russisch Orthodox) zelf geloofsmatig breken met hun eigen traditie?
Goed dat je dit weer even blogt, vooral tegen het onderaf denken. We hebben te vaak de neiging er ons eigen clubje van te maken :)
Een reactie posten