Zijn veel evangelischen in wezen niet gnostisch?

Gisteravond gaf ik les over Irenaeus (afbeelding) en diens boek ‘Over de apostolische prediking’. Irenaeus (ca. 130-202 na Chr.) had in zijn tijd vooral te kampen met gnostische stromingen binnen de kerk. Dat waren verleidelijk vormen van contextualisatie. "De leer van de kerk en de Griekse filosofie moesten toch best samen kunnen gaan?"

Die gnosten leerden dat zij de ware boodschap van Jezus beter begrepen dan de orthodoxe leiders van de kerk. Dat ze het zuivere evangelie hadden, terwijl de kerk daarmee had zitten ‘rommelen’. Irenaeus stelt daartegenover dat hij en zijn medebisschoppen door hun voorgangers waren aangesteld, en dat die weer door hun voorgangers waren aangesteld, en die door Jezus zelf. Als dus ergens de ware boodschap bewaard is, dan wel in de gemeenschap van die orthodoxe bisschoppen. Irenaeus zelf had Polycarpus gekend, en die had de Apostel Johannes nog gekend.

Hoe ‘gnostisch’ zijn veel evangelischen? Rare vraag natuurlijk, want ik kom geen evangelischen tegen die menen dat Jezus geen echt lichaam had, dat hij niet echt doodging, dat hij niet echt fysiek uit de dood opstond, of dat de Vader van Jezus Christus een ander was dan de ‘slechte’ Schepper-god JHWH. Dat was wat de ‘christelijke’ gnostiek leerde die Irenaeus moest bestrijden.

Maar toch, die gnostische tendens om los van de kerk, los van alle traditie, te menen dat we anno 2010 de bijbel opnieuw moeten en kunnen lezen alsof de kerk van de tijd na het schrijven van het Nieuwe Testament belangrijke kwesties helemaal verkeerd heeft begrepen, en dat wij, vanuit onze torentjes 2000 jaar later, het allemaal veel beter door hebben, dat kom je links en rechts tegen.

Ik noem maar wat zaken: Een eschatologie (bedelingenleer) die in de vroege kerk nog niet was ‘ontdekt’ in de bijbel. De ontkenning van drie-eenheid. Een enorme theologie rond de terugkeer van Israel en de ‘eeuwige’ landbelofte. De theologie van de Doop in de Heilige Geest. En je kunt er vast nog wel een paar aan toevoegen. O ja, de Jong-en-Vrij ketterij van die rare Prince met zijn health en wealth ketterij – God wil dat alle mensen gezond en rijk zijn. Jaja.

Niet alleen evangelischen doen dit, dat weet ik ook wel, maar daar sta ik nu eenmaal wat dichterbij dan bij de gereformeerde rechterflank, waar bijvoorbeeld een enorm raamwerk is geschapen voor het herkennen van waar geloof. Dat is de kerk 1800 jaar vergeten, maar de gereformeerde oudvaders hebben het weer ‘ontdekt’. En onder het liberale christendom is dit gnostiscisme ook springlevend: die oude kerk snapte er echt niks van... het ging Jezus alleen maar om een goede moraal.

Ten diepste is deze moderne vorm van gnostiek heel revolutionair. Het ontkent 2000 jaar kerkgeschiedenis, en het ‘herschrijft’ met groot gemak de vroege geschiedenis. Het aantal keren dat ik nu al ben tegengekomen dat oprechte evangelischen met droge ogen beweren dat de Drie-eenheid bij Nicea werd uitgevonden...

Is er wel toekomst voor dit soort evangelische christendom? Het past prima bij de feel-good postmoderne tijd. Ieder zijn inzicht, toch? Maar als ik zie in wat voor vaart onder evangelischen, die toch al weinig binding hebben aan belijdenis en traditie, de historische christelijke leer diep wordt uitgehold, dan geef ik dit geen 50 jaar meer. Dit soort evangelisch geloof kan enorm makkelijk de hand geven aan het 19de eeuwse liberalisme. En voor je weet is het weggeblazen door een klein zuchtje wind. Het heeft geen kracht, geen houvast ook.

Mijn inziens is een serieuze terugkeer nodig naar een begrijpen van het christelijk geloof in harmonie met de kerk van de eerste eeuwen.

Dat is geen pleidooi voor een terugkeer naar de Rooms-Katholieke Kerk. Die bestond in de eerste eeuwen van het christendom nog niet. Maar wel een terugkeer naar het definiëren van christelijk geloof zoals dat werd gedaan in de eerste paar eeuwen voor alle kerkscheuringen, op grond van de oecumenische concilies. Het idee dat wij vandaag beter is staat zijn de grote lijnen van het christelijk geloof te definiëren dan de eerste generaties na de bijbel, getuigt van onkunde of hubris, of allebei.