Koptisch-Katholieke Kerk krijgt eigen Kardinaal in Rome

Paus Benedictus XVI heeft 24 nieuwe kardinalen benoemd; onder hen is de Koptisch-Katholieke Patriarch Antonios Naguib van Alexandrië. Dit is, voor zover ik weet, de eerste Egyptenaar die in Rome kardinaal wordt.

De Koptisch-Katholieke Kerk is het deel van de Koptisch-Orthodoxe Kerk dat zich van hun kerk heeft afwend om zich onder Rome te plaatsen. Die historie begint in 1439, bij het concilie van Ferrara-Florence. Yuhanná, de abt van het Antoniusklooster bij de Rode Zee, bezocht dit concilie dat gericht was op de hereniging van het Christendom. Vanwege de enorme pressie van de Turken was de Grieks-Orthodoxe Kerk wanhopig op zoek naar Westerse steun, en dus was de tijd rijp voor een kerkelijke hereniging. Rome eiste dat de overige kerken het primaat van de Paus zouden erkennen. De Grieks-Orthodoxe Kerk ging bijna akkoord. Ook de Koptisch-Orthodoxe Kerk stond open voor betere banden met Rome.

Namens de Koptisch-Orthodoxe kerk tekende Yuhanná’s het Decretum pro Jacobitis. Daarin werd geregeld hoe Rome en de Jakobieten (term voor de Koptisch-Orthodoxe, Syrische-Orthodoxe en Armeens Kerken) zich zouden verenigen. De taal die werd gebruikt was vaag genoeg voor Yuhanná om te tekenen; er werd echter nooit meer iets mee gedaan.

In 1586 kwam een zware Roomse delegatie naar Egypte voor een ontmoeting met Patriarch Yuhanná XIV van de Koptisch-Orthodoxe Kerk. Die riep een synode bijeen en hij overtuigde genoeg bisschoppen om een voorgestelde onderwerping aan Rome te aanvaarden. Maar Yuhanná XIV stierf voordat de handtekeningen werden gezet en de beweging verloor haar momentum. Er werden geen verdere stappen naar eenheid gezet.

Rome gaf niet op… In 1602 werd een 'Koptisch College' gevormd in Rome, om de Kopten te bestuderen en om geinteresseerde Kopten tot goede Katholieken te maken. In 1630 ging een Kapucijner monnik uit Parijs naar Cairo waar hij een klein Rooms-Katholiek centrum begon. In 1675 kwamen de eerste Franciscanen naar Assiut, en in datzelfde jaar vestigden zich ook Jezuïeten in Cairo. Deze missies waren niet erg succesvol.

De eerste echte ‘overwinning’ voor Rome was dat de Koptische bisschop Athanasius van Jeruzalem een Katholiek werd in 1741. Paus Benedictus XIV stelde hem aan als de eerste Apostolisch Vicaris (?) van de kleine gemeenschap van Koptisch-Katholieken. Dat waren er toen niet meer dan 2,000. Ze verschilden van Rooms-Katholieken omdat ze niet de Latijnse rite aannamen maar hun Koptisch-Orthodoxe liturgie grosso modo konden behouden. Ze worden Uniaten genoemd, ‘verenigden’. Dat zijn kerken die zich bij Rome hebben aangesloten maar die hun eigenheid hebben kunnen behouden. (Sinds kort kennen de Anglicanen ook een mogelijkheid om zich met Rome te verenigen zonder de Roomse liturgie geheel over te nemen.)

Athanasius keerde uiteindelijk terug naar de Koptisch-Orthodoxe Kerk. De pogingen van Rome om een hereniging te voltrekken verliepen dus niet bepaald gemakkelijk. In deze zelfde periode bekeerde een geleerde Kopt, Rufâ’îl al-Tûkhî, zich tot het Katholicisme en vluchtte naar Rome uit vrees voor de Koptisch-Orthodoxen. In Rome gaf hij Koptisch-Arabisch euchologion (een boek met liturgieën) en ander Koptische gebedsboeken uit, die hij meer bruikbaar maakte voor de Katholieken.

Na de Franse invasie in Egypte (1798-1801) kreeg de kerk van Rome meer betekenis in Egypte. Een Franse consul verzocht de Turkse khedive Muhammad ‘Alî dat hij de Koptische paus moest vragen om zich aan de paus in Rome te onderwerpen. Muhammad ‘Alî vroeg zijn Koptische secretaris, Mu‘allim Ghâlî, om dit te regelen. Ghâlî gaf zelf het voorbeeld en werd een Koptisch-Katholiek.

In de tweede helft van de 19de eeuw nam het zendingswerk van de Roomse ordes in Egypte grotere vormen aan. Veel scholen en ziekenhuizen werden geopend. Die scholen waren zeer aantrekkelijk voor de Kopten. De Roomse missionarissen waren erg kritisch op de Koptisch-Orthodoxe Kerk, vooral vanwege het gebrekkige niveau van theologische en Bijbelse kennis, zelfs onder de geestelijkheid. Veel priesters en bisschoppen waren geheel onopgeleid.

Overigens bleven er altijd wat spanningen tussen de Koptisch-Katholieken enerzijds en Rome en de Latijnse katholieken aan de andere kant. De uniaten voelden zich tweederangs burgers binnen het Katholicisme.

In 1899 stelde paus Leo XIII een patriarch aan voor de Koptisch-Katholieke Kerk, namelijk bisschop Kyrollos Makarios. Dat betekende een enorme erkenning voor de Koptisch-Katholieken. Die Kyrollos I ging direct alle Kopten via encyclieken uitnodigen om zich aan de paus te onderwerpen en zich bij zijn kerk te voegen. Viel niet lekker bij de meeste Kopten natuurlijk.

De Koptisch-Katholieke Kerk heeft de meeste Koptisch-Orthodoxe liturgische gewoontes behouden, maar op beslissende momenten, zoals bij de voorbede voor de kerkleider, wordt niet langer voor de Koptisch-Orthodoxe Paus maar voor die in Rome gebeden. Volgens de Koptisch-Orthodoxe kerkhistoricus Aziz Atiya konden de mensen nauwelijks onderscheiden wat het verschil was tussen beide kerken en Atiya meent dat dit als een samenzwering werd gezien door de Koptisch-Orthodoxe Kerk. Duizenden Orthodoxen werden Katholiek onder Kirollos I.

In 1908 leed de Koptisch-Katholieke Kerk een pijnlijke nederlaag toen zijn Patriarch Kyrollos II aftrad en lid werd van de Grieks-Orthodoxe Kerk. Pas in 1947 werd een nieuw patriarch, Morqos Khuzâm, aangesteld.

Momenteel is Antonius Naguib de patriarch; die wordt nu dus ook kardinaal. Dat is een schitterende erkenning voor de Koptisch-Katholieken, en een logisch uitvloeisel van Vaticanum II waar werd vastgelegd dat de Katholieke Kerk niet Latijns hoeft te zijn. De Kopten binnen het katholicisme zijn dus erkend als volwaardige medeburgers, met behoud van hun eigen liturgie. De Koptisch-Katholieke Kerk telt momenteel naar eigen zeggen ongeveer 166.000 leden.

Naast de Koptische-Katholieke Kerk telt Egypte ook enkele duizenden Rooms-Katholieken. Dat zijn Egyptenaren die ooit de hele Latijnse rite hebben overgenomen. Dat is een tamelijk noodlijdende gemeenschap, omdat deze – veel meer dan de Koptisch-Katholieken – als buitenlandse kerk wordt gezien.