Ik reageer op de
95 stellingen/200 vragen aan christenen van de atheistische website
www.Freethinker.nl.
Vandaag de laatste antwoorden: 51-74. Ik ben er doorheen.
Nu gaan werken aan een boek hierover :-)
Piet, bedankt voor de uitdaging. Ik ga nu ook serieus naar jullie antwoorden kijken.
Eerder:
Vraag 1-100
Vraag 101-105
Vraag 106-110
Vraag 111-115
Vraag 116-120
Vraag 121-125
Vraag 126
Nieuwe serie:
1-10
11-20
21-30
31-40
41-5051. De vroegste teksten zelf onthullen een lang verhaal dat uitgevonden, verzameld, ontleend, vervalst en eindeloos gereviseerd werd. Alle bewijzen zijn het eens: het Nieuwe Testament werd door menselijke, geen goddelijke handen gemaakt en uitsluitend voor menselijke doeleinden. Er is geen originele Bijbel die we kunnen bekijken, en zelfs geen vroege Bijbel die we kunnen lezen. Bestaat de Bijbel eigenlijk wel? De tekstuele geschiedenis van de bijbel heeft er in ieder geval voor gezorgd dat we veel meer en veel betrouwbaarder afschriften hebben van de 26 boeken van het NT dan we bijvoorbeeld hebben van de boeken van Cicero of Julius Caesar. We hebben uit de tweede eeuw bovendien al zoveel schrijvers die links en rechts uit de geschriften van Paulus en de evangelien citeren, dat we weinig twijfel hoeven te hebben aan het vroege bestaan van die geschriften. En raad eens: de citaten komen enorm goed overeen met hoe die brieven en evangelien via anderen kanalen zijn overgeleverd. Heel betrouwbaar dus.
52. Godsdienst verdeelt; het verhoogt de inzet van conflicten. Mensen vermoorden elkaar omdat ze denken dat hun schepper dit van hen vraagt. Of men raakt in conflict, omdat ze hun morele gemeenschap definiëren in termen van hun godsdienst. Het fanatisme en haat die gemeenschappen verdeelt houden zijn vaak het product van hun godsdienstige identiteit. Is het beeld van een vreedzame religie een sprookje als je de geschiedenisboeken erbij pakt of de kranten openslaat? Ja vrinden, ik heb dit in de lijst met vragen al zo vaak langs zien komen… wordt eens creatief. Gelukkig maar dat we in de korte periode in de regios waarin we atheistische regimes hebben gehad – ter opfrissing, Nazisme, Communisme, Maoisme, Pol Pot – alleen maar pais en vree hebben gekend.
Het is bovendien eigenaardig dat jullie religie op een hoop gooien. Moet je eens zien wat een ellende politici hebben opgeleverd. Moeten we dus alle politiek afschaffen?
53.Dennus schreef het volgende: Nu kun je dat kaboutersconcept vanuit verschillende invalshoeken bestuderen: sociologisch, psychologisch, historisch, filologisch, linguïstisch, wijsgerig, en zelfs cognitiepsychologisch (…)Mijn eigen kabouterologische specialisme begeeft zich op het grensvlak van systematische kabouterologie en kabouterfilosofie. De systematisch kabouteroloog probeert een ordening en structuur in de resultaten van de voorheen genoemde wetenschappelijke onderzoekingen te ontdekken of eventueel aan te brengen. De Kabouterfilosoof onderzoekt (…).” Is dit een correcte weergave van theologie? Zou het in beginsel verstandig zijn om alle theologiefaculteiten om te vormen tot volledig seculiere faculteiten der godsdienstwetenschappen. Omdat het geloof in een god irrelevant is voor deze studie.
De meeste theologische faculteiten zijn onderdeel van universiteiten en zijn dus volledig seculier. Je hebt dus al waarom je vraagt.
Zijn trouwens wetenschappers die betaald worden door de staat beter of objectiever dan wetenschappers die voor private instituten werken?
54. Een enkele keer wordt door gelovigen gewezen op het homogene karakter van de papyri. Er zijn 92 stukken en stukjes specifieke christelijke papyri. Genummerd van 1 tot 92. Van moeilijk leesbaar tot aan enkele centimeters groot. Echter kunnen deze schamele restanten representatief zijn voor al die stromingen die zich ontwikkelden. Met al hun locale varianten en theologische theorieën. Met vijftig verschillende evangeliën. Met geretoucheerde teksten, divergerende teksten, ketterijen en het totaal ontbreken van centraal gezag. Is dit op voorhand niet een onmogelijke opgave?
Wederom moet ik zeggen, dames en heren atheisten, dit is onzinnige kritiek. Inderdaad, er zijn veel klein oude en nauwelijks leesbare documenten. Maar er zijn duizenden goede afschriften van de evangelieen en de andere brieven van het NT. Wijzen op ‘schamele restanten’ is net zulke onzin als zeggen dat we niets weten over de geschiedenis van de Romeinse Oudheid omdat we ‘schamele restanten’ van documenten uit de eerste eeuw hebben. Als we alle boeken die in de Romeinese tijd zijn geschreven verwerpen omdat we geen ‘eerste druk’ in handen hebben, houden we bar weinig over van kennis van de oudheid.
Stromingen uit de vroege christelijke tijd ‘met al hun lokale varianten en theologische theorien’? Het 'totaal ontbreken van centraal gezag'? Ik adviseer u om de Zeven Brieven van Ignatius eens goed te lezen – geschreven rond 115 na Chr. Kijk nog eens wat daar over centraal gezag staat. Juist het centrale gezag werd door de oude kerk gezien als de garantie dat alleen wat Jezus aan de 12 apostelen had onderwezen, werd doorgegeven. Het ontbrak de gnostische ketters precies aan dat centrale gezag.
55. Een vader die zijn zoon laat executeren voor door anderen begane misdrijven en wandaden teneinde de werkelijke schuldigen straffeloosheid te bezorgen, zou overal ter wereld gerechtelijk worden vervolgd als zijn daad aan het licht kwam. Iedereen zou er schande over spreken. Toch vormt een dergelijke primitieve, wrede, onredelijke misdaad de grond van het christelijk geloof. Nu zal dit in de belevingswereld van de gelovige een afwijkende mening zijn. Echter hoe kijkt de mens achter de gelovige naar dit voorbeeld? De mens achter de gelovige? Wat voor beeld hebben jullie van gelovigen? Alsof ons geloof een vernisje is over de atheistische ‘gewone mens’ of zo? Eigenaardig mensbeeld houden jullie er op na. De vergelijking met een vader die zijn zoon executeert hebben jullie al eerder gebruikt, daar hoef ik dus niet op in te gaan. Het toont in elk geval een deerniswekkend gebrek aan kennis van het christelijke denken over deze zaak.
56. Als religieuze mensen het gevoel hebben dat het waar is, zonder bewijs dan noemen ze dit een openbaring. Dat kan ook na “rijp” beraad, waarbij men zich afsluit en lang nadenkt tot het gevoel sterk genoeg is om de vaak voor de hand liggende conclusie als een openbaring te zien. Voor sommigen is het de voornaamste reden om vast te houden aan hun geloof. Zijn louter innerlijke gevoelens een goede graadmeter?
Wat een zeldzaam domme beschrijving. Mijn vermoeidheid met jullie neemt wel erg toe. Gelukkig is het eind in zich.
Wat voor Christendom heeft het over ‘openbaring’? Nee, louter innerlijke gevoelens zijn geen graadmeter. Ik ken geen verstandige christenen die ‘louter innerlijke gevoelens’ als reden voor hun geloof aanvoeren.
57. Er zijn mensen die een filmster stalken omdat ze denken dat deze persoon van hen houdt. Ze gaan zelfs zover dat alles in het teken staat van hun idool. Hoe sta je tegenover iemand die denkt dat iemand van hem of haar houdt zonder die persoon ooit ontmoet te hebben? Of uit eigen mond een liefdesverklaring te hebben ontvangen. Toch is dit een speerpunt bij veel religieuzen.
Dat is een speerpunt, inderdaad. God had de wereld zo lief dat hij zijn zoon zond. Wie in Jezus gelooft in overeenstemming met hoe Jezus over zichzelf sprak, en in overeenstemming met hoe zijn eerste volgelingen over hem spraken, kan met zekerheid zeggen dat God hem liefheeft. Jezus bewijst dat.
58. Wint een verhaal aan waarheid door het eeuwenlang over te dragen. Want hoe ouder een traditie; hoe meer waarde er vaak aan gehecht wordt. Echter is dit voldoende gezaghebbend?
Nee dit is niet voldoende gezaghebbend om het daardoor voor ‘waar’ te houden. Je kunt nooit zeggen dat wat oud is, daardoor ‘waar’ is. Maar in vergelijking met veel jongere tradities of gedachtengoed, heeft het in elk geval zijn waarde bewezen. Laat nieuwkomers dus maar bewijzen dat ze iets beters te bieden hebben.
59. Zet tientallen kinderen uit alle windstreken bij elkaar. Vraag of ze hun religieuze overtuiging bekend maken. Wat blijkt vaak. Ze vertellen hetzelfde als hun ouders. Het is een traditionele overtuiging. Mensen vertellen hun kinderen wat ze moeten geloven. Alle sprookjes kunnen geloofwaardig worden als de ouders hier in geloven. Bent u behept met een vicieus cirkel geloof?
Atheisten luisteren naar sommige wetenschappers en ontlenen daar hun atheisme aan. Wat is er mis met iets geloven omdat een betrouwbaar iemand het je vertelt? Als je ouder wordt, moet je voor jezelf uitmaken of je het ‘grote verhaal’ van je ouders ook gelooft, of niet.
In de atheistische staten van de vorige eeuw werd veel atheistisch onderwijs gegeven. Leerlingen geloofden dat ook. Is atheisme dus een vicieus cirkel geloof?
60. Is het nodig om je opponent zo ver mogelijk tegemoet te komen. De politiek van agnostische verzoening. Grenst het niet aan het toppunt van belachelijkheid. Dat elke drogreden serieus moet worden genomen. Bijvoorbeeld: Geen bewijs is ook bewijs, iets wat niet valt te bewijzen kun je ook niet weerleggen etc. Is een toenadering die zich bevindt op dit terrein niet een exercitie in intellectuele oneerlijkheid? Kunnen jullie nou niet eens proberen vragen normaal te stellen. Ik moet maar gokken wat hier nu gevraagd wordt – en ik geloof echt niet dat ik heel dom ben. Vallen jullie met deze vraag agnosten aan? Dan moeten die maar antwoorden.
61. Omdat een ieder geboren wordt in een omgeving en de daarbij behorende geloofsovertuiging die het beste bij zijn natuur past, is bekering volgens het hindoeïsme niet nodig. Het kan zelfs tot verwarring of ontworteling leiden. In hun ogen is bekeren volstrekt achterhaald? Is het fanatisme die sommige christelijke groeperingen aan de dag leggen in bepaalde streken niet vaak de voorbode van toekomstige religieuze conflicten?
Ja dat zou kunnen. Hebben jullie gezien hoe fanatiek jullie atheisten hier zijn?
62. Twee stellingen die ik met een knipoog naar Klaas Hendrikse hier neer zet.
1. Kun je geloven in een god die niet bestaat;
2. Intelligent Design is keukenhoftheologie.
Is het mogelijk om je als atheïst de allure te geven van een vrijzinnig gelovige. Waarbij de samenleving door een doolhof moet, om jou te bereiken?
Dit is geen vraag aan een christen maar aan een atheist. Dat ben ik niet dus die hoef ik niet te beantwoorden, dat kunnen jullie mooi zelf doen.
63. Vaak werpen mensen de vraag op: “ Wat was er voor de “ Big Bang”. Wat ligt het meest voor de hand?
1. Optie we weten het niet;
2. Niets is "onstabiel";
3. 1 van de duizenden goden of godinnen (of een samenwerkingsverband);
4. Een eerder universum;
5. Parallelle universa;
5. Het "no boundary"model van Hawking;
6. subkwantum krachten die nog ontdekt moeten worden;
7. Een explosieve uitvergroting van de quantummechanische oersoep;
8. Hypotheses die nog niet genoemd zijn. Ineens wordt het verstand op nul gezet, vrienden? Als je in je wetenschapsbenadering altijd het zichtbare en kenbare als enige criterium neemt, dan moet je dat wel blijven doen he? Wat was er voor de oerknal? Dus voordat tijd en ruimte, materie en energie ontstond? Dan kan je natuurijk nooit een antwoord geven dat suggereert dat er al tijd en ruimte, materie of energie bestond. Dat verlegt alleen je probleem een paar miljard jaar.
Nieuwe hypotheses? Parallelle universa? Als eenvoudig christen zou ik zeggen: overweeg eens of de christelijke hypothese wel zo vreemd is… Een Schepper-God en een parallel universum. Maar dat is natuurlijk de enige hypthese die ‘niet mag’, want dan heb je Degene weer binnengehaald die je zo graag bestrijdt.
64. Een vraag van HenkM: "Deze god van de liefde, in de persoon van paus Innocentius III, bestond het een heel dorp (Béziers) uit te laten moorden, waarbij de uitvoerder, abt Arnaud Amaury (als bevelhebber van de Albigenzische Kruistochten) het volgende bevel gaf:
Doodt ze allemaal. God herkent de 'zijnen' wel (aan gene zijde)".
Dat was toen de militaire bevelhebbers een probleem hadden om de Katharen te onderscheiden van de 'gewone' katholieken.
Deze kruistochten telden een miljoen slachtoffers (vnl in Zuid Frankrijk), waaronder veel 'onschuldigen'.
Noem je dit, als gelovige, een daad van liefde? Van erbarmen?
Zie ook deze online informatie over de Katharen! Nee, als gelovige noem ik dit geen daad van liefde. En dus?
65. “De Heer zei”. Een cliché waar veel gelovigen nogal veel waarde aan hechten. De Bijbelwetenschappers Marjo Korpel en Johannes de Moor hebben in een originele studie laten zien dat dit een stijlicoon is. Woorden kwamen nooit direct uit de hemel , maar werden via een lang en ingewikkeld proces geanalyseerd. Het volk, schrijvers en de koningen moesten er maar achter zien te komen of boodschappen wel of niet van goddelijke oorsprong waren. Ze gingen op de tast de profeten langs en hun boodschappen. Geen wonderspeeltuin, maar een tamelijk machteloze poging rond een zwijgende god. Of een fictief godsbeeld. Is dit de zoveelste onttovering van de Bijbel? ‘Bijbelwetenschappers… hebben laten zien…’ Ik kan miljoen bijbelwetenschappers aanhalen die dit ontkennen en ontkrachten. Maar deze past bij atheisten, dus die halen we fijn aan. Vrinden, christenen zijn echt minder randdebiel dan je denkt en ook wij denken na over deze zaken.
Deze vraag is van hetzelfde gehalte als verwijzen naar een creationistische wetenschapper en dan zeggen: 'Wetenschappers hebben bewezen...'
66. Kan alleen twijfelachtige en oncontroleerbare kennis dienen als bouwsel voor een religieuze ideologie. Discussie zou twijfel kunnen wegnemen. Waarom verstrekt godsdienst niet aan iedereen controleerbare en toegankelijke waarheden. En stappen ze af van de eenvoudige vooroordelen over de werkelijkheid die zekerheid moet verschaffen. Is religie een presentationalistische beweging die denkt dat de werkelijkheid zich voegt naar haar ideeën? Wat is de vraag? Persoonlijk geloof ik in een controleerbare en toegankelijke waarheid, en dat doen de meeste christenen. Dat jullie dit niet accepteren, okee, dat is jullie zaak. Maar stop toch eens met steeds net te doen of christenen hun verstand kwijt zijn.
67. Faust: “Waar toe is al dat scheppen goed als ieder schepsel weer in het niet verdwijnen moet”? Een interessante stelling in het licht van de ongelooflijke verkwisting van soorten. Er wordt gesproken over de teloorgang van 100 miljoen soorten. In de loop van de evolutie. Het aantal individuele exemplaren is natuurlijk niet te schatten. Pleit dit niet tegen een ontwerper? Je hebt kunstenaars die zandsculpturen maken. Ze maken er duizenden en die verdwijnen allemaal weer. Pleit dit tegen het bestaan van die kunstenaar?
68. De dood werd door ons ontdekt en ontkent. Er bestaan verschillende pogingen om de sterfelijkheid niet onder ogen te zien. Godsdiensten praten over reïncarnatie, waardoor het lijden zin heeft. Of ze propageren een heilstaat waar geen plaats is voor ongeluk, dood en verderf. Een leven lang worden wij achtervolgt door het noodlot van de dood. Moeten wij de lagere primaat niet benijden die enkele minuten doodsangst kent en daarna is alles voorbij. Zijn de bezweringsformules niet eerder een last dan een lust?
De dood zelf is de last. De bezweringsformules proberen de last dragelijk te maken. Overigens, mijn christelijk geloof is geen reactie op de dood, maar op het leven.
69. Mensen met hogere scores op de Autisme Spectrum Quotiënt. Waarin een grotere fascinatie voor getallen en meer moeite met sociale situaties naar voren komen. Hebben statistisch gezien een zwakker geloof of ze geloven helemaal niet. Het biedt een mogelijke verklaring waarom mannen over het algemeen minder gelovig zijn dan vrouwen. Deze kant is bij hen sterker aanwezig. Antropomorfiseren heeft dus een neurologische basis. Die verschillende gradaties kent. Autisten hebben deze eigenschap maar ten dele of helemaal niet. Magisch denken of een teleologisch patroon volgen is waarschijnlijk een natuurlijke uitbreiding van ons alledaagse denken. Bestaat een god dus bij de empathie van de persoon die hier meer aanleg voor heeft? Het bovenstaande biedt slechts ten dele een verklaring voor iemands ongeloof. Naast bijvoorbeeld; culturele en educatieve aspecten die aan de basis kunnen liggen van iemands atheïsme.
Waar gaat dit over. 90% van de wereldburgers is religieus en gelooft in god(en). En onze vrienden de atheisten gaan als de Grote Kenners uitleggen waar dat geloof vandaan komt? ‘Het biedt een mogelijke verklaring.’ Ah atheisme is het gevolg van culturele en educatieve aspecten? Maar als een christen zijn geloof ontleent aan culturele en educatieve aspecten, dan ineens is dat ongeloofwaardig?
70. Ga met 4 mensen op een plein staan en kijk omhoog. Tientallen zullen volgen. Doe het met 50 en honderden mensen doen hetzelfde. Veel publiek trekt publiek. Een verschijnsel wat sociale validatie heet. Het geeft een misleidende suggestie. Het doet er namelijk niet meer toe of het zinnig is of echt iets voorstelt. Denk daar eens aan op de EO-jongerendag of flevofestival. Bent u ook iemand die hetzelfde doet als de rest? En legitimatie voor het standpunt ziet bij het op de been brengen van grote mensenmassa’s?
Ja, mensen zijn dom. En christenen al helemaal. We geloven alleen omdat anderen dat ook doen. Dat doen alle miljarden religieuze mensen op aarde. Kuddedieren. Alleen atheisten zijn dat niet.
71. Een kwestie van oefenen en je beheerst tongentaal of glossolalie. Taalachtige klanken zonder betekenis. Ook kleine kinderen en sommige schizofrenen bedenken soms hun eigen taaltje; en allemaal klinken ze als dialecten van een en dezelfde ‘internationale taal van de betekenisloosheid’. Die taal lijkt maar vijf klinkers te hebben: ie, oe, aa, ee, oo. Alle lettergrepen lijken te eindigen op een klinker of, soms, een n, een l, of een r. Andere medeklinkers worden weinig gebruikt. Het verschijnsel komt verder onder andere voor bij de Inuit, Saami, verschillende sjamaanse culturen en in de voodoo-cultuur. Ook in het christendom komt het terug bij een aantal groeperingen en kerken (vooral die van de pinkster- en charismatische beweging). In The Psychology of Speaking in Tongues beschreef John Kildahl nog een opvallende overeenkomst. De glossalisten schijnen volgens Kildahl meer behoefte te hebben aan autoriteitsfiguren en hebben vaker een crisis in hun leven doorgemaakt dan de controlegroep (bron:wikipedia). Zullen we het gebeuren maar met een zekere skepsis bekijken?
Ah onze vriend heeft een tijd bij een pinkstergemeente gedwaald? Ik voel me hier niet gedrongen deze vraag te beantwoorden. Deze kwestie heeft niets te maken met de vraag of het christelijk geloof een waarschatige beschrijving is van God en diens wereld. Ja, als christenen de waarheid van het christelijk geloof baseren op tongentaal dan zit er wel een intellectueel steekje los. Dat wil overigens niet zeggen dat het christelijk geloof niet waar is.
72. Dat u aan uw omgeving meedeelt dat eenhoorns niet bestaan, zal waarschijnlijk geen opwinding veroorzaken. Echter u kunt na een zorgvuldige afweging tot het besef komen dat er waarschijnlijk geen god bestaat. En dat de grondslag voor een geloof wegvalt. Wat is de grootste drempel om de laatste stap te nemen.
a. De psychologische aanpassing van deze nieuwe situatie kunt u niet in kaart brengen;
b. Emotionele gronden weerhouden u hiervan;
c. Sociale structuren zitten u dwars;
d. Religie geeft u status en financiële armslag;
e. U bent bang dat anderen hun mening over u veranderen in negatieve zin;
f. De enorme hoeveelheid tijd en energie die u heeft gestoken in een geloofssysteem belemmeren u om er afstand van te nemen;
g. Indoctrinatie en geïndoctrineerd worden is uw grootste hobby;
h. Elke andere reden of combinatie die alleen u kan bedenken. Gezien het persoonlijke aspect van deze toch ingrijpende beslissing. Ja, als je meent dat er waarschijnlijk geen god bestaat dan kan je beter niet in god geloven. Wat is dit voor circelredenering?
73. De messiaans acapolyptische stroming is al actief ver voor het begin van de jaartelling. Wat blijkt uit teksten uit de Dode Zee rollen. Visioenen van Daniel en een eschatologisch geschrift waarin de priester Melchizedek voorkomt, laten een eindstrijd zien. De persoon Jezus was een Jood en wandelde in deze tradities. Hij deed acapolyptische uitspraken en legde de nadruk op dat het einde nabij was. (Naherwartung). Binnen een generatie was de teneur. Nu zijn we 2000 jaar verder en het lijkt er op dat Jezus de Harold Camping was van de bronstijd. Waarom geloven nog zoveel christenen in een wederkomst, die alsmaar verder wegschuift. Moeten we Jezus niet gewoon zien als een valse profeet? Een van de velen die inmiddels ontmaskerd zijn.
Marcus 8: 38.Verder zei hij ook nog»: ‘Ik verzeker jullie: sommigen die hier aanwezig zijn zullen niet sterven» voordat ze de komst van het koninkrijk van God in al zijn kracht hebben meegemaakt.’
Matteüs16: 28. Ik verzeker jullie: er staan hier mensen die niet zullen sterven voordat ze de Mensenzoon als koning hebben zien komen.’
Matteüs 24:34. Ik verzeker jullie: deze generatie zal zeker nog niet verdwenen zijn wanneer al die dingen gebeuren.
Lucas 21:32 Ik verzeker jullie: deze generatie zal zeker niet verdwenen zijn wanneer dit alles gebeurt.
En denk eens aan de ongeduldige gemeente van Tessalonica. Die zaten te wachten op de spoedige wederkomst. Die maar uitbleef. Waarop Paulus nogmaals benadrukte dat het er aan zat te komen.
1 Tessalonicenzen 4:17-18. En daarna zullen wij, die nog in leven zijn, samen met hen op de wolken worden weggevoerd en gaan we in de lucht de Heer tegemoet. Dan zullen we altijd bij hem zijn. Ja, Jezus had het over een generatie. Veel christenen denken dat hij in de eerste plaats sprak over zijn komst in de straf over Jeruzalem. Dat is ook precies de context van zijn woorden, bijvoorbeeld in Mat 24. Dit gebeurde in het jaar 70. En inderdaad, we wachten nog op de vernieuwing van de aarde en de hemel. Het duurt wel lang ja. Maar waarom zou ik ongeduldig zijn. Ik geniet nog enorm van het leven zoals dat nu is! Blijf gerust nog even weg Heer, we hebben nog wat atheisten te overtuigen :-)
74. Als wonderen als metafoor moeten worden gezien. Engelen, Satan, demonen en de hel ook als metafoor bekeken dient te worden. De zondeval idem dito, en de opstanding van Jezus. Als metaforen de leidraad vormen in je geloof. Wanneer komt dan het inzicht dat God ook een metafoor is. En als God een metafoor is, dan ben je toch een atheïst?
Engelen, satan, zondeval en God zijn geen metaforen. Het zijn woorden die een werkelijkheid aanduiden waarin ik geloof omdat Jezus Christus en zijn dood en opstanding me doen geloven dat wat hij heeft gezegd, geloofwaardig is.
+ In de naam van de Vader en van de Zoon en van de Heilige Geest. Amen.