Dagblad Trouw snapt er niks van: De Paus

Mooi dat Paus Franciscus de voeten van een paar vrouwelijke gedetineerden waste.  Mooi christelijk gebaar.  Terecht dat Trouw er behoorlijk aandacht aan geeft.  Maar o, snapt die journalist, Robin de Wever, ook maar iets van het christelijk geloof, laat staan van de Rooms Katholieke Kerk? Dit is het commentaar van De Wever:

De symboliek van het ritueel was [....] opmerkelijk. In Oostenrijk liggen bisschoppen bijvoorbeeld in de clinch met progressieve katholieken die menen dat ook vrouwen tot priester gewijd moeten kunnen worden. Het lijkt moeilijk te rijmen dat Franciscus vrouwen nu zo'n belangrijke liturgische rol toekent.

Het wassen van voeten van vrouwen in een gevangenis heeft niets te maken met liturgie.  Het commentaar dat Franciscus 'vrouwen nu zo'n belangrijke liturgische rol toekent', is lachwekkend. En om dit te combineren met progressieve katholieken in Oostenrijk (Oostenrijk, maakt dat ons in Nederland wat uit?) die vinden dat vrouwen tot priester moeten worden gewijd, is even wonderlijk.

De schrijver heeft vast een paar Engelstalige artikeltjes samengevat, en de plank flink misgeslagen. 

Herodes de vos, Jezus de hen

Lukas gebruikt de woorden van Jezus, 'Jeruzalem, Jeruzalem, dat de profeten doodt en stenigt', op een andere plaats dan Mattheus.  Mattheus citeert deze woorden van Jezus als hij al in Jeruzalem is, een paar dagen voor diens kruisiging.   Lukas citeert de woorden als Jezus net uit Galilea op weg gaat naar Jeruzalem, dus een paar weken eerder.  Een goede fundamentalist zegt dan misschien, 'dus diezelfde woorden heeft Jezus tweemaal gesproken', maar dat lijkt me onwaarschijnlijk.

Lukas had een goede reden om zijn aanklacht tegen Jeruzalem in het kader te plaatsen van de dreiging van Herodes, die hem wilde doden.  Hij noemt Herodes een 'vos'.  En in zijn citaat over Jeruzalem, vergelijkt Jezus zichzelf met een moederkloek, een hennetje dat haar kuikens wil beschermen.  Een vos en een moederkloek, dat kan geen toeval zijn!  Lukas vond de vergelijking te mooi om te laten schieten!

De vos wil doden om zijn macht te handhaven.  De hen laat zich doden om zijn kuikens te beschermen.  Wat een verschil in levensstijl.  Jeruzalem ging de weg van Herodes, het doodde Jezus.  Aan ons de keus welke weg wij inslaan.

>>Hier mijn preek van 29+31 Maart.

Verzoekingen van Jezus in de woestijn: geen moraalstuk

Het verhaal van de verzoekingen van Jezus in de woestijn is niet zomaar een verhaal om ons te leren hoe we tegen verzoekingen moeten standhouden. Als het alleen dat was, zouden we in een miserable staat zijn.  We slagen daar toch niet in.  Hier mijn preek over Lukas 4:1-13. 

Voor ons in Egypte was het gisteren met Aswoensdag.  Dit weekend is wat we in het engelse jargon Lent One (Lent 1) noemen.

Pracht boeken bij mijn preekvoorbereiding

Komend weekend is het eerste weekend van de lijdenstijd in Egypte ('Lent One'), en op het preekrooster staat Lukas 4:1-13, de verzoeking van Jezus in de woestijn.  Het moet me van het hart dat ik in mijn voorbereiding enorm veel baat heb bij het populaire Navarre Bible commentaar - van Opus Dei's oprichter, St Jozefmaria Escriva. Het is geen exegetische commentaar, maar geeft enorm veel waardevolle theologische en ethische suggesties, vaak met goede quotes van de kerkvaders.  Te bezien en te bestellen trouwens bij De Boog.

  
Voor dit thema schreef Paus Benedictus XVI ook een prachtig hoofdstuk in zijn boek 'Jezus van Nazareth - deel 1'.  Heel zinvolle gedachten waar ik zelf natuurlijk nooit op was gekomen; dat is een van de redenen dat hij paus was en ik niet.  Hier een paar protestantse recensies van dat boek trouwens.  Ik gebruik trouwens zelf de engelse versie van dit boek.  Veel handiger als je in Engels preekt. :-)

-->
-->

[We] make this same demand of God and Christ and his Church throughout the whole of history. "If you exist, God," we say, "then you'll just have to show yourself. You'll have to part the clouds that conceal you and give us the clar­ity that we deserve. If you, Christ, are really the Son of God, and not just another one of the enlightened individuals who keep appearing in the course of history, then you'll just have to prove it more clearly than you are doing now. And if the Church is really supposed to be yours, you'll have to make that much more obvious than it is at present.

Verder gebruik ik graag de prachtige serie Ancient Christian Commentary of Scripture, een breinkind van Dr Thomas Oden. In het geval van deze preek over de Verzoeking van Jezus is het commentaar op Lukas (of Mattheus) minder behulpzaam. De kerkvaders hadden zoveel moeite om de mensheid van Jezus en de ernst van zijn verzoeking in te zien. Wel mooi hoe ze wijzen op de verzoeking van Jezus als het herstel van Adam die voor de verzoeking viel. En even om te laten zien dat het fundamentalisme een probleem van onze tijd en niet van vroeger is. Hoe kon Jezus nou op een hoge berg alle landen van de wereld zien? Theodorus van Mopsuestia legt in fragment 22 uit,

But as to the phrase “he showed him,” it is clear that he did not show him this in substance and reality, since it is impossible to find a mountain so high that from it someone who wishes can see the whole world. Rather it was through an imaginary image, in keeping with the demon’s usual custom, the clear identifying mark of which is the attempt to delude people of sound understanding by representing to them things that are not there as though they were there and things that have not happened as though they had happened.

'Israel moet stoppen met collectieve straffen tegen de Palestijnen'

Hier in Egypte is de afgelopen jaren enorm verontwaardigd gereageerd op Israel's beleid ten aanzien van de Gazastrook.  Elke raket die vanuit Gaza naar Israel vloog, is voor Israel aanleiding om de grens tussen Israel en Gaza min of meer gesloten te houden. Dat is dus een collectieve straf voor een bevolking van miljoen mensen, omdat een paar gekken vreugde beleven aan raketten afschieten op Israelische sinaasappelboomgaarden.

Egypte heeft zich hierover altijd enorm opgewonden.  Onder President Hosni Moebarak professionaliseerde het regime zich in de politieke spagaat. In het publiek werd Israel stevig veroordeeld, maar in de diplomatie boterde het prima tussen Egypte en Israel.  Egypte hield de grens met Gaza potdicht, maar stond vrolijk toe dat ondergronds honderden tunnels zorgden dat Gaza behoorlijk was kon importeren.  Zelfs hele autos kwamen ondergronds in Gaza terecht.

En toen kwam Mohammed Morsi van de Moslimbroederschap. Leiden (nou ja, Tel Aviv en Washington en Nijkerk) in last, want Hamas en de Morsi zijn toch van hetzelfde laken een pak? Ja dat zou je denken.

Egypte heeft alle gangen naar Gaza onder water gezet en zoveel mogelijk vernield.  Niets kan meer ondergrond naar Gaza, waardoor bijvoorbeeld bouwmaterialen enorm in prijs zijn gestegen.  Het argument?  Een Egyptische politieman zou door lui uit Gaza zijn gedood, en Palestijnen uit Gaza zouden via Egypte een aanslag op Israel hebben geprobeerd te plegen.  Maanden geleden. Dus zit de grens potdicht en doet Egypte precies als Israel aan collectieve bestraffing van de hele bevolking van Gaza.

Ik heb een vermoeden dat Morsi bang is voor open grenzen met Gaza.  Hij wil graag rustig regeren, en heeft al genoeg gedoe aan zijn hoofd.  De invloed van hordes extreme salafisten en leden van de Broederschap (Hamas) zal hij niet wensen.  Ze willen in Egypte best graag wetten die de vrouwtjes aan het aanrecht houden, maar de opruiende taal (en gedrag) van Hamas die de vrede met Israel in gevaar kan brengen, nee daar houden de bestuurders in Egypte niet van.

Dus zal Hamas zich wel de haren uit de baard trekken dat Egypte nu een regime heeft dat zogenaamd vriendelijk is voor de Palestijnse zaak, maar dat in de praktijk nog beroerder uitpakt dan het regime van Hosni Moebarak.

MA studie in Afrikaanse Kerkvaders

Wie interesse heeft in studie van de Afrikaanse Kerkvaders (Egypte, Carthago, Ethiopie, Nubie, Woestijnvaders- en moeders) moet eens goed overwegen of hij/zij niet met ons mee wil doen in Egypte.

We beginnen in september met een stevige cursusweek (9-14 september 2013) die in Cairo plaatsvindt en waar studenten aanwezig moeten zijn.  Daarna heb je maandenlang zelfstudie onder begeleiding van een prof.  Dat gebeurt digitaal.  Naar inschatting van Dr Michael Glerup die de opleiding leidt, kost dat 5-8 uur per week.  Je kunt dat dus naast je werk en gewoon vanuit Nederland doen.

Van 13-18 januari is de eerste cursusweek van het tweede semester, weer in Cairo, en daarna is het weer een paar maanden digitaal en vanuit Nederland, 5-8 uur per week.

Na drie jaar heb je een enorme kennis van de christelijke oudheid - met een focus on Afrika.   En een MA op zak, als je leuke scripties schrijft. :-)

Lesgeld is 550US$ per jaar; daarnaast tweemaal per jaar een ticket naar Egypte, en bescheiden verblijfskosten.  Als je deze zelfde opleiding in de USA volgt, ben je per jaar 10.000US$ kwijt aan lesgeld alleen. Waarom niet via Egypte deze gedegen Amerikaanse opleiding volgen?

Hier alle mogelijke informatie: www.africanfathers.info.

The Letter of Nicea to the Church in Egypt

The Letter of Nicea to the Church in Egypt

by Dr Boris Paschke

Heliopolis, Egypt, 15 March 2013

Here the pdf of this lecture

Here the powerpoint with this letter

Introduction

1.     Sources of the Letter

1.1   Athanasius

1.2   Socrates

1.3   Gelasius

1.4   Theodorus Lector

1.5   Theodoret

1.6   Cod. Veron. 60 (Latin translation)

2.     Reading of the Letter (Athanasius)

3.     Introductory Questions Concerning the Letter

3.1   Authors

3.2   Place of Composition

3.3   Time of Composition

3.4   Recipients

3.5   Genre

4.     Outline of the Letter

4.1   Letter Opening

4.1.1      Prescript

4.1.2      Proem

4.2   Letter Body

4.2.1      Concerning Egypt

4.2.1.1  Arius

4.2.1.2  Melitius

4.2.1.3  Summary

4.2.2      Concerning Other Canons and Degrees

4.2.3      Concerning the Celebration of Easter

4.3   Letter Closing

5.     Interpretation of the Letter

Conclusions

Literature

Opitz

Tanner

Introduction

The creed of Nicea has received a lot of scholarly attention.[1] Tanner writes: “The council’s greatest achievement was the definition of the faith composed in the form of a creed.”[2] However, according to scholarly reconstructions of the Arian controversy, not the creed but the synod’s so-called letter to the church in Egypt is to be considered the first official document that was produced by/during the Council of Nicea. Nevertheless, so far, this letter has not received any scholarly attention. A combined search of terms like “Nicea”, “letter”, “Egypt” etc. (and their German and French equivalents) yielded no results in the standard search engines for scholarly theological articles (esp. the index theologicus of Tübingen University). Therefore, it is for the first time in research history that the letter of Nicea to the church in Egypt receives due attention.      

1. Sources of the Letter

“Der Brief wird nach Athanasius von Sokrates I 9,1 überliefert, von dem wieder Gelasius II 34,2 und Theodorus Lector (Cod. Marc. gr. 344 fol. 31^b) abhängig sind. Theodoret h.e. I, 9, 2 wird eine von Athanasius unabhängige Quelle benutzt haben, ebenso die lateinische Übersetzung des Cod. Veron. 60 (= Ver.).”[3]

1.1   Athanasius

·      “When Alexandrian bishop Alexander went to the Council of Nicea to argue the trinitarian case against Arius and his followers, he took with him a young assistant named Athanasius, who was only in his twenties and yet showed great promise as a theologian. It is unlikely that Athanasius played any significant role in the council, but afterward he was groomed by Alexander to become his heir as leader of the Alexandrian see. When Alexander died in 328, the thirty-year-old Athanasius succeeded him in that pivotal ecclesiastical position.”[4]

·      “Athanasius served as archbishop and patriarch of Alexandria for forty-five years until his death in 373.”[5]

·      De decretis Nicaenae synodi 36: Datierung dieser Schrift nach Rowan Williams: späte 40er bzw. 50er Jahre des 4. Jhds. (RGG4, Sp. 872).

1.2   Socrates

Von Athanasius abhängig (Opitz). Sokrates von Konstantinopel (der Beiname oder inoffizielle Titel Scholasticus ist nicht überliefert); ca. 380–443; Vf. einer Kirchengeschichte (h.e.) für die Zeit von Konstantin (305) bis in die unmittelbare Gegenwart unter Theodosius II. (439). RGG4

1.3   Gelasius

Gelasius von Cyzicus (nach 475), anonymer Vf. einer Kirchengeschichte der Zeit Konstantins in drei Büchern. “Flickwerk” aus bekannten KG (Eusebius; Sokrates; Theodoret von Cyrus). Der Name G. Ist nirgends bezeugt und erst in der ersten Druckausgabe (1599) auf das Titelblatt gesetzt (RGG4, sp. 596). 

1.4   Theodorus Lector

Vorleser an der Hagia Sophia, folgte Makedonius II. 511 ins Exil nach Paphlagonien, woe r beauftragt wurde, die Kirchengeschichte des Theodoret von Cyrus, Sozomenus und Sokrates von Konstantinopel in einem Korpus zu vereinen. Das Ergebnis ist (bis 361) überliefert, die zweite Hälfte und eine selbständige Fortsetzung (bis 518) nur in Exzerpten und Frgm. (RGG4, Sp. 245).

1.5   Theodoret

Independend from Athanasius (Opitz). Theodoret von Cyrus (Kyrrhos); 393–466 n.Chr.; mit seiner Historia ecclesiastica schreibt er das Werk des Eusebius von Cäsarea bis in das Jahr 428 fort (RGG4, Sp. 243).

1.6  Codex Verona LX (Latin translation)

Independend from Athanasius (Opitz).

die lateinische Übersetzung des Cod. Veron. 60 (= Ver.)

discovery: 18^th century in the Chapter library of Verona

date: around 700 A.D.

126 leaves: 1-35 (= A); 36; 37-126 (= T)

Leaves 70a–71b: “A unique Latin version of the synodal letter of the council of Nicaea to the churches of Egypt. It lacks the last section, which deals with Easter observance.”[6]

Literature: W. Telfer, “The Codex Verona LX(58),” Harvard Theological Review 36/3 (1943): 169–246.  

2. Reading of the Letter (Athanasius; ed. Tanner)

Text Editions:

•       Socrates, H.E. I 9 (English translation in: Nicene and Post-Nicene Fathers, vol. 2, pp. 12–13 

•       Greek, Latin, and English version in: Norman P. Tanner, Decrees of the Ecumenical Councils, vol. 1, Nicaea I to Lateran V. London / Washington D.C.: Sheed & Ward / Georgetown University Press, 1990, pp. 16–17.

2      Introductory Questions Concerning the Letter

2.1  Authors

“The bishops assembled at Nicaea, who constitute the great and holy synod”

Constantine considered himself “bishop of all the bishops” and the “thirteenth apostle.”[7]

How many bishops were present?

·      Eusebius: more than 250

·      Eustathius of Antioch: 270

·      Athanasius: about 300

·      Gelasius of Cyzicus: more than 300

·      Hilary of Pontiers: 318; figure became traditional but seems to be symbolic (cf. Gen 14:14; cf. also Synod of Alexandria in 318 AD).

“Recent research has been less generous, and detailed examination of such lists as we do possess has failed to yield more than about 200 names. The contradictions may be partly explicable by exaggeration … or by late arrivals, early departures, and irregular attendance at sessions, in the time-honoured tradition of councils, episcopal and otherwise. It is fairly likely at least that a good many more than 200 were present. Eusebius of Caesarea’s estimate of about 250 is probably as near as any.”[8]

2.2  Place of Composition

Palace of the imperator (RGG4, “Arius”: “kaiserlicher Palast”) in Nicaea / Nizäa / Nikaia; heutiges Iznik; modern Turkey; belongs to the Roman province Bithynia; capital of Bithynia, Nicomedia, close by. (RGG4).

“[I]t was originally intended to hold the ecumenical council at Ancyra. Emperor Constantine however summoned the bishops to Nicaea, as that city afforded easier access for the western bishops, and was not far from the imperial residence at Nicomedia.”[9]

“the reasons for this change had to do chiefly with convenience and the pleasantness of the climate of Nicaea.”[10]

2.3  Time of Composition

Council opened not on 20 May (so the consensus until recently) but on 19 June 325[11]

“The council lasted two month.”[12]

Cf. Opitz: June 325: The Letter (= Urkunde 23) was even written before the Nicean Creed (= Urkunde 24; 19^th June 325 C.E.). According to Opitz’s order of Urkunden, the letter is the first official document that was produced at the council. 

“Recent scholarship has generally accepted the order and dating proposed by Opitz for the documentary remains of the early days of the crisis.”[13]

2.4  Recipients

“the church of the Alexandrians … and the beloved brethren in Egypt, Libya and Pentapolis”

Thus, the title “to the Egyptians” (cf. also conference program) is not really accurate!

·      Alexandria: Christianization during 1^st century AD; Origen; Arian controversy originated in Alexandria

·      Egypt: Christian Egypt under control of bishop of Alexandria

·      Libya: Roman province; between 2^nd and 4^th century Christianisation; bishops were their from the 3^rd century onwards (RGG4); Arius was born in Libya; “Arius’ two most consistent Episcopal supporters in later years were Secundus and Theonas, bishops respectively of Ptolemais (or ‘the Pentapolis’, in some texts) and Marmarica: Ptolemais was the chief city of western or ‘upper’ Libya, the older Cyrenaica, whose five major coastal settlements gave the district its familiar name of the Pentapolis. Marmarica or ‘lower Libya’ (sometimes Libya sicca) was the destert area between Cyrenaica and the fines Alexandriae, the border of the urban area of Alexandria at the western end of the Mareotis.”[14]

·      Pentapolis: Greek settlement at the Eastcoast of Libya; consisted of the following five cities: Cyrene, Apollonia, Barkè, Euhesperidis (Benghazi), Teuchira (RGG 4, vol. 5, Sp. 327)

2.5  Genre: Letter

pro_j u9ma~j e0piteqh~nai gra/mmata

e0piteqh~nai is an aorist infinitive passive of the verb e0piti/qhmi

BDAG: transfer to

gra/mmata is plural form of gra/mma which can mean letter (i.e., ABC etc.), writing, document, letter, book, report

Concerning writing: “meist im Pl., auch von einzelnen Exemplaren” (BA, Sp. 330).

BDAG: “mostly in pl., even of single copies”

Translations: Latin: litteras; German: “einen Bericht” (ed. Brennecke); English: “a letter” (Tanner); French: “une lettre” (Socrate, SC).  

3      Outline of the Letter[15]

3.1  Letter Opening

3.1.1      Prescript

adscriptio / adscription: addressees’ names in the dative (tē / tois)

superscriptio / superscription: senders’ names in the nominative (hoi)

salutatio / salutation: greeting in the infinitive (chairein) 

cf. James 1:1; Acts 15:23; 23:26

“A l’Église des Alexandrins, sainte et grande par grâce de Dieu, et aux frères bien-aimés d’Égypte, Libye et Pentapole, les évêques rassemblés à Nicée et constituant le grand et saint concile, salut dans le Seigneur” (Socr. h.e. I 9,1; SC 477).  

3.1.2      Proem

= preface, prelude

“Between the letter prescript and the main body of the letter containing the actual content for which it was written, we frequently find stereotypical, longer or shorter transitional expressions which we can classify as the letter proem, even though this cannot always be delineated clearly.”[16]

“The bishops were allowed to travel by the imperial postal service, the cursus publicus, and were entertained in Nicaea at the emperor’s expense.”[17]

“Apparently Constantine placed himself on a throne raised above the meeting hall where the bishops sat.”[18]

3.2  Letter Body

“The council sent a synodical letter to the church of Alexandria, which was still disturbed by the Meletian schism. The letter condemned the schism, and added a few words about the Arian and paschal questions.”[19]

3.2.1      Concerning Egypt

3.2.1.1  Arius (prōton)

3.2.1.2  Melitius (eleipeto; from leipō)

3.2.1.3  Summary (“These are the chief and most important decrees as far as concerns Egypt and the most holy church of the Alexandrians”)

3.2.2      Concerning Other Canons and Degrees

3.2.3      Concerning the Celebration of Easter (= “the holy pasch”)

3.3  Letter Closing

Welcome bishop Alexander – Pray for us all – Amen.

4      Interpretation of the Letter

Arius

Very polemical against Arius; very hagiographic concerning Constantine (picture of the empire is here probably too positive).

“Constantine lived as a pagan and died as an Arian. Hardly an admirable curriculum vitae for ‘the first Christian emperor’!”[20]

“the ‘conversion’ of the Roman Empire to Christianity.”[21]

“he [Constantine] remained Pontifex Maximus, or high priest, of the official pagan religion of the empire until his baptism just before his death in 337.”[22]

“impiety” and “lawlessness” of Arius and his followers is contrasted with “the most pious emperor Constantine”

“his impious opinion”

“his blasphemous terms and expressions which he has blasphemously applied to the Son of God”

Anathema

Two “anathema” form an inclusio around the teachings of Arius

Term a)na/qema is taken from the New Testament (cf. Gal 1:8 f.; 1 Cor 16:22)

“It was unanimously agreed that anathemas should be pronounced against his impious opinion and his blasphemous terms and expressions which he has blasphemously applied to the Son of God, saying …”

“The anathemas and the homoousion [of the creed] have been attributed to Ossius of Cordova.”[23]

“unanimously” ?

“Philostorgius [ca. 368–425] records the names of twenty-two bishops sympathetic to Arius at the council. If this list is reliable, Arius’ support was still quite strong: one bishop in ten, in a council full of people with no very deep theological commitment one way or the other, is a promising base to work from.”[24]

“The emperor required all bishops to sign the new creed or to be deposed from their sees and sent into exile. Several Arian bishops signed it reluctantly. Only two refused to sign it, Eusebius of Nicomedia and Theognis of Nicaea.”[25]

Quotations from Arius

·      “he is from things that are not”

·      “before he was begotten he was not”

·      “there once was when he was not”

·      “that by his own power the Son of God is capable of evil and goodness”: “Alexander accused Arius of teaching that the Logos could have fallen like Satan.”[26]

·      “calling him a creature and a work”

Anathema

Closing of the inclusio

“Against all this the holy synod pronounced anathemas, and did not allow this impious and abandoned opinion and these blasphemous words even to be heard.”

The Fate of Arius and Others

·      “In its letter to the Egyptian and Libyan churches, the council recorded its condemnation of Arius’ views and Arius’ person: he was excommunicated and probably degraded from the presbyterate; and Secundus and Theonas shared his fate. All three, together with at least one of Arius’ Alexandrian colleagues, the deacon Euzoius, were exiled by Constantine at the conclusion of the council.”[27]

·      Arius

·      Theonas of Marmarica

·      Secundus of Ptolemais

Meletius

See PPT.

Easter

“The council also dealt with the date of Easter. It is certain that the Antiochene custom of following the Jewish reckoning was condemned, but the fathers do not seem to have agreed to an alternative or passed a decree on the matter.”[28]

Holy Spirit

“The first Nicene Creed, which did not include the third article on the Holy Spirit and the church.”[29]

“The creed and council had failed to explain the correct distinction between Father and Son and had neglected the Holy Spirit almost altogether.”[30]

“Athanasius … verfaßte ferner eine bedeutende Reihe von Briefen ... über die Göttlichkeit des Hl. Geistes” (RGG4, Sp. 871).

Conclusions

Literature

Opitz

Tanner

---

[1] Provide some literature.

[2] Tanner, 2.

[3] Athanasius Werke, vol. 2, part 1, ed. Hans-Georg Opitz, p. 35.

[4] Olson, History, 161.

[5] Olson, History, 161.

[6] W. Telfer, HTR 36/3 (1943): 181.

[7] Olson, 138.

[8] Williams, 67.

[9] Tanner, 1.

[10] Williams, 67.

[11] Tanner, 1.

[12] Olson, 152.

[13] Williams, 48.

[14] Williams, 29.

[15] For the following cf. Klauck, Ancient Letters and the NT, 17–25.

[16] Klauck, Ancient Letters and the NT, 21.

[17] Williams, 67.

[18] Olson, 152.

[19] Norman P. Tanner, Decrees of the Ecumenical Councils, vol. 1, p. 3.

[20] Olson, History, 164.

[21] Olson, 137.

[22] Olson, 138.

[23] Tanner, 2.

[24] Williams, 67.

[25] Olson, 156.

[26] Olson, 145.

[27] Williams, 70.

[28] Tanner, 4.

[29] Olson, 155.

[30] Olson, History, 163.