Trump's voorbehoud voor vervolgde christenen: niet behulpzaam

President Donald Trump lijkt voorlopig geen burgers van Syrie, Irak, Iran, Soedan, Somalia, Libie en Jemen in de Verenigde Staten te willen toelaten. Een uitzondering zou worden gemaakt voor vervolgde Christenen uit die landen.  Misschien dat een deel van de Amerikaanse bevolkig dit toejuicht, maar ik denk eerder dat dit schadelijke symboolpolitiek is.

Symboolpolitiek is meestal schadelijk, omdat het de aandacht van de echte problemen en de echt oplossingen aftrekt.  De Verenigde Staten hebben de afgelopen jaren nauwelijks last gehad van terreurdaden door burgers uit genoemde landen.  Net te doen of islamitische terreur een groot gevaar is voor de VS, en dat dus draconische maatregelen nodig zijn, leidt wellicht de aandacht af van de echte problemen die de VS kent? Er komen jaarlijks in de Verenigde Staten meer mensen om door kleuters met een geweer, dan door Islamitische terreur.

Ja natuurlijk, we herinneren ons 9/11, toen een paar vliegtuigen zich in de Twin Towers boorden en voor 3000 doden zorgden.  Wie waren de daders? 15 van de 19 daders kwamen uit Saoedie Arabie, twee uit de Emiraten, een uit Egypte en een uit Libanon. En van die landen mogen de burgers dus gerust naar de Verenigde Staten blijven komen. Heel eigenaardig. 

In zijn campagne heeft Trump aanvankelijk gezegd dat hij alle immigratie van moslims wilde stoppen. Later zwakte hij dat af, door te zeggen dat hij alleen moslims uit landen die een bedreiging vormen, aan extreme controles wil onderwerpen.  Nog extremer? Het is al bijna ondoenlijk voor mensen uit genoemde landen om een visum voor de VS te krijgen.  

Dus tekent Donald Trump nu een decreet dat in wezen nergens over gaat.  Het lost een niet-bestaand probleem op, of eigenlijk juist niet: Het zet enkel kwaad bloed bij heel veel mensen.  Bijvoorbeeld bij de Amerikanen die zelf van oorsprong uit de zeven verboden landen komen.  Alsof er iets intrinsiek mis met ze is. En het maakt de naties die nu worden buitengesloten beslist niet vriendelijker jegens de Verenigde Staten.  Me dunkt, dit zal eerder tereeur tegen de VS veroorzaken dan als zo’n besluit niet zou zijn genomen. 

Vervolgde christenen uit genoemde zeven landen mogen wel naar de VS emigreren; dat lijkt op het eerste gezicht vriendelijk, maar ook dit is in mijn ogen meer schadelijk dan goed.   Waarom krijgen vervolgde Moslims geen toegang tot de Verenigde Staten?  In genoemde landen worden moslims soms verdrukt, bijvoorbeeld als ze zich bekommeren om democratisering of om mensenrechten.  Onderscheid maken tussen vervolgde moslims en christenen is beslist niet behulpzaam, in elk geval niet voor die vervolgden zelf.   De moslims die hulp verdienen krijgen het niet. En de christenen in die islamitische landen zullen problemen krijgen met het feit dat de VS meer hulp wil bieden aan christenen dan aan moslims.       

Dit onderscheid is precies wat veel moslims zelf ook maken; het is onderdeel van het islamitische wereldbeeld. Daar moet je als westerse landen beslist niet aan meedoen.  Elk mensenleven is toch evenveel waard, ongeachte ras of godsdienst?  Ieder mens die om oneigenlijke redenen wordt bestraft of verdrukt, verdient bescherming.  Als Trump verdrukte christenen voortrekt boven verdrukte moslims, zegt hij eigenlijk dat christenen belangrijker zijn dan moslims, en daarmee ondermijnt hij de hele westerse discours over individuele mensenrechten.  Dat komt de christenen in de moslimwereld beslist niet ten goede. De meeste christenen in die moslimwereld worden niet verdrukt om hun geloof, en vragen dus ook niet om een uitzonderingsclausule die enkel tegen hen werkt.

Voor de moslimbevolking van Syrie, Irak, Iran of Soedan, lijkt door deze ongelijke behandeling ook bewezen, dat hun nationale christenen in wezen toch bij het westen horen. Ze worden immers door het westen beter behandeld dan de moslims uit hun landen. En dit is nu net een netelig probleem voor veel christenen in de moslimwereld.  Die krijgen al vaak te horen van hun eigen bevolking, dat ze er niet echt bij horen.  Dat ze in wezen tweederangsburgers zijn.  Trump onderstreept ongewild, dat deze moslims daarin gelijk hebben.  

Het besluit van Trump dat verdrukte christenen wel toegelaten kunnen worden en verdrukte moslims niet, lijkt me enkel de tweedeling in de moslimwereld en in de Verenigde Staten te versterken.  Wat win je daar nou mee?  Het maakt de Verenigde Staten niet veiliger, en het maakt de situatie van Christenen in de moslimwereld niet beter.

Jezus werd gedood om zijn eetgewoontes

Robert J. Karris, OFM (links op foto) schrijft dat "Jezus werd gedood om de manier waarop hij at." Een mooie uitspraak om over na te denken.

Dat ging natuurlijk niet om hoe Jezus aanlag, of dat hij niet met mes en vork at, maar om het gezelschap dat hij om zich verzamelde.  In de vier evangeliën  lees je keer op keer dat Jezus maaltijden genoot met allerhande schandelijk gespuis, zoals politici, ambtenaren en hoeren. Een goede Jood kon met zulke mensen natuurlijk niet omgaan.

Andrew McGowan citeert Karris in zijn boek Ancient Christian Worship; hij wil laten zien dat niet alleen wat we formeel het 'Laatste Avondmaal' van Jezus met zijn discipelen model staat voor onze eucharistie, maar dat al Jezus' maaltijden in wezen het model waren.  Jezus at vaak met zijn maten, en dat bleef in de vroege kerk de norm voor hoe je als gelovigen met elkaar omging.  Rond eten en drinken.

Toen Paulus met zijn schip in een storm terecht kwam, ging hij doodleuk eten. In Handelingen 27:34-36 kan je lezen dat hij brood nam, de dankzegging uitsprak, het brak, en het at. Deze vier acties waren normaal bij elke maaltijd, en het was dus natuurlijk voor de jonge kerk om bij het samen eten, precies dat te doen.

Paulus is de eerste die de 'instellingswoorden' van Jezus voor de eucharistie weergeeft, in zijn eerste brief aan de Corinthiërs. (11:23-25). Daar zegt hij dat Jezus 'in de nacht dat hij werd overgeleverd, brood nam, de dankzegging uitsprak,  het brak, en zei: "dit is mijn lichaam voor u; doe dit tot mijn gedachtenis". En na de maaltijd nam Jezus de beker en zei, "deze beker is het nieuwe verbond in mijn bloed; doe dit, zo vaak u dit drinkt, tot mijn gedachtenis."'

Toen Paulus op de boot de maaltijd gebruikte, had dit denk ik een 'eucharistisch' karakter.  Wat bezielde Lukas om de vier acties specifiek te noemen? Wat was daarvan de meerwaarde? Hij had gewoon kunnen zeggen dat Paulus ging eten om zijn metgezellen te laten zien dat hij rustig op God vertrouwde of iets dergelijks.  Als Lukas vandaag de dag zou schrijven, had hij misschien gezegd: "Hij deed de deksel van de pan, dankte God, pakte het vlees, sneed het in stukjes, en at het.". Helemaal overbodige informatie, tenzij Lukas (met Paulus) bewust een echo wil laten klinken van de eucharistie. Paulus vierde aan boord met zijn christelijke medereizigers, de maaltijd van de Heer. Juist dat was het symbool van de nabijheid van de Heer.

Dit lijkt me te meer voor de hand liggen, omdat Paulus zijn brief aan de Corinthiërs lang schreef voor hij op die boot in de ellende terecht kwam.  In de kerken die hij had gesticht, had Paulus de mensen geleerd hoe ze de eucharistie moesten vieren.  Wat hij op die boot deed, was al een bekende rituele handelingen in de vroege kerk.

Jezus werd om zijn eetgewoonten gedood. Hij koos ervoor met het rapaille om te gaan en community te hebben.  Wat is er toch mis met ons, dat wij juist bij voorkeur omgaan met 'ons eigen soort mensen'?

Het ondemocratische gehalte van de gevestigde elites en de PVV

Ik moet echt niks hebben van de PVV met zijn ondemocratische, onbeleefde, inhoudsloze gebral. Ze benadrukken eenzijdig hoe slecht het gaat met Nederland, en hebben voor het probleem dat ze daarmee ten dele zelf creëren, ook geen enkele serieuze oplossing. Wel zijn ze zo onliberaal ten aanzien van moslims, dat ze daarmee de democratie ondermijnen.

PVV's visie op democratie is duidelijk: de meerderheid mag bepalen wat het wil. De grondwet en de wetgeving in het algemeen zijn net wat minder belangrijk. Geert Wilders gaf uitdrukking aan die houding door het onlangs te hebben over 'neprechters' en 'nepdemocratie'. Ik vind hem een gevaar voor de democratie, want die is nu eenmaal gebaseerd op het idee van de rechten van minderheden. Ook van moslims dus. De Islam verbieden, de Koran verbieden, dat soort ideeën van de PVV zijn verwerpelijk en de doodsteek voor de democratie.

Maar de PVV heeft wel een punt. Het verzet zich tegen de 'gevestigde elites' met hun achterkamertjespolitiek. De liberale elites zijn zo liberaal dat ze soms de neiging hebben de democratie wat minder serieus te nemen. Ze willen graag dat hun standpunten een meerderheid hebben, maar als het nodig is regelen ze graag hun zaakjes 'onder elkaar'. En voor mensen die al jaren roepen dat Nederland problemen heeft - met immigratie, in achterstadswijken, met ondoorzichtig beleid, met een gebrek aan economische groei voor de middenklasse - en die gewoon genegeerd zijn, is wat de PVV zegt natuurlijk prachtig. "Die pakken tenminste die gevestigde elite aan."

Hebben beide partijen elkaar in de houdgreep? Versterken ze elkaar? Dat lijkt me wel. De PVV doet het goed dankzij die 'elite' die ze verwerpt en negeert. De liberale elite gaat door met zijn politieke ondoorzichtigheid omdat er een gevaar dreigt van de kant van de PVV. Allebei begrijpelijk, allebei onbehulpzaam.

Ik hoop dat de kamerverkiezingen in maart winst opleveren voor het politieke midden. Onze samenleving gaat er niet op vooruit als roeptoeters van de SP of de PVV meer te zeggen krijgen. Maar dat politieke midden moet ook 'hervormd' worden door een nieuw democratisch elan. Geen problemen wegwuiven, geen achterkamertjespolitiek, geen steun aan de welgestelden terwijl de gewone man de adem wordt ontnomen, geen negeren van kritiek op de EU, etc etc. En dat politieke midden mag ook best wat meer populaire leiders hebben, en minder ambtelijke taal spreken.

Waar moet dat nieuwe elan vandaan komen? Net als de kerk heeft de politiek iets nodig van 'semper reformanda', maar dat is best moeilijk. Partijen die altijd op een eigen manier hebben gefunctioneerd zullen maar moeilijk in het eigen vlees snijden. Maar dat moet wel gebeuren.  En ze zullen door maatschappelijke organisaties, inclusief de kerk, scherp gehouden moeten worden.  

Wat mij betreft mogen CDA, VVD, PvdA samen een kabinet gaan vormen - zo nodig aangevuld met CU of GL.  Maar die partijen moeten zich dan gezamenlijk en iedereen voor zich committeren aan vernieuwing. Niet door de bruutheid van de PVV, en ook niet door ambtenarij in de kamer.  Wel door extreme openheid, door te luisteren, door meer de taal van de kiezer te spreken, door in te zetten op financiële vooruitgang voor de meerderheid, door in te zetten op een samenleving waarin iedereen die zich aan de wet houdt, zich thuis kan voelen.  

De immoraliteit van de rijkdom - pak die steenrijken hard aan

Nee, ik wil even geen discussie over of rijk zijn goed is of fout. En wat is rijk? Maar Oxfam Nobib legt de vinger op de plaats waar het zeer doet: De verhouding tussen de allerrijksten en de allerarmsten in de wereld komt steeds schever te liggen. Acht mannen op aarde bezitten evenveel als de armere helft (3.5 miljard mensen) van de wereldbevolking. Zes jaar geleden bestond die groep van allerrijksten nog uit 388 mensen.

Oxfam Novib laat dus zien dat rijkdom op aarde in steeds minder handen is samengebald. De organisatie zegt dit in zijn rapport An Economy for the 99% dat het in verband met het World Economic Forum in Davos het licht deed zien.

"Het is een schande dat een handjevol mensen over zo veel vermogen kan beschikken, terwijl een op de tien mensen moet rondkomen van minder dan 2 dollar per dag", zegt Oxfam-directeur Farah Karimi.

De oorzaak: de belastingmoraal van extreem rijke mensen en internationale bedrijven, aldus Oxfam Novib. Nu weet ik niet of die belastingmoraal slechter is dan de mijne.  Ik probeer ook zo weinig mogelijk te betalen. En die steenrijken doen dit alles ook nog eens binnen de grenzen van de wet.  Maar dan pas je die wetten toch aan? 

Wie moeten de wetten internationaal aanpassen? Een elite die het ook helemaal niet slecht heeft.  Ik denk niet dat die van plan zijn de steenrijken aan te pakken.  De relatienetwerken, de bedrijven, de families, ze zijn teveel verwant.  Maar politieke druk van de kiezers kan wel een verschil maken. En die puissant rijken, die moeten ook voelen dat we hun rijkdom niet normaal vinden. 

   
Maar wat doen we? We kijken met bewondering naar mensen als Bill Gates, Mark Zuckerberg, Jeff Bezos.  Die hebben het toch maar mooi gemaakt? En wow, soms geven ze veel geld weg.  Ja, veel vergeleken met mijn schamele inkomen. Maar vergeleken met wat ze hebben, geven deze heren fooien aan de armen.

De christelijke moraal over bezit is vrij eenvoudig.  Misschien niet makkelijk om uit te voeren, maar wel eenvoudig.  Wie veel heeft, heeft veel verantwoordelijkheid.  En als je mensen armoe ziet lijden en je doet niks, dan overtreed je de wetten van God. Dat is immoreel. 

Niet alle moraliteit kan je afdwingen.  Je kunt onvriendelijk zijn niet in de strafwet zetten. Maar excessieve verdiensten kan je wel met excessieve belastingregels aan banden leggen.  En dit soort rijken mogen best weten dat ze in ieder geval de christelijke moraal overtreden. Zulke rijkdom, terwijl 700 miljoen mensen honger lijden, dat kan niet. Dat mag niet. 

Eucharistie, de Seder maaltijd, en heidense feesten

Natuurlijk is er een relatie tussen de Joodse seder-maaltijd en de christelijke Eucharistie, of Avondmaal. Maar hoe die relatie is, is niet erg duidelijk.  Enerzijds, het is duidelijk dat Jezus en zijn discipelen het Pascha vierden en dat Jezus toen de Eucharistie instelde.

Maar hoe dat Pascha anno 33 AD werd gevierd, is niet zo duidelijk.  De Joodse Mishnah beschrijft anno 200AD hoe Joden hun complexe seder-maal vierden, maar was dit al zo complex toen Jezus het vierde? Was er een universele manier waarop Joden het vierden? De latere rabbijnse beschrijving is misschien wel mede een reactie op hoe christenen hun Eucharistie vierden.















Het is dus misleidend om de vroeg-christelijke viering van de Eucharistie te zien als een soort christelijke versie van hoe het Jodendom anno 200AD (of heden ten dage) het seder vierde. Dat is anachronistisch. Jezus en zijn leerlingen, en ook de vroege kerk, vierde niet het Joodse seder-maal zoals dat vandaag wordt gevierd. En voor de goede orde, natuurlijk ook niet de Eucharistie zoals die door Anglicanen, Katholieken, Orthodoxen of de Vergadering van Gelovigen wordt gevierd.

In het Jodendom was de seder-maaltijd natuurlijk de maaltijd par excellence - ingesteld door Mozes zelf. Er waren echter ook andere maaltijden die misschien inspiratie voor de christelijke Eucharistie vormden.  De Qoemraan gemeenschap vierde liturgische maaltijden (met sterke nadruk op het eeuwig maal in het Koninkrijk van God) en ook gewone joodse maaltijden hadden een zeker liturgisch karakter; de Mishnah beschrijft de zegeningen die bij het eten moesten worden uitgesproken.

Er is dus wel een relatie tussen de christelijke Eucharistie en de Joodse maaltijden - Jezus en de discipline waren Joden.  Maar die parallellen 'geven geen antwoorden op de vragen van hoe of waarom de volgelingen van Jezus aten terwijl ze nadachten over zijn aanwezigheid en belofte', aldus McGowan in Ancient Christian Worship (Baker Academic), p. 25.  'De Eucharistie ontwikkelt zich in dezelfde wereld als deze [joodse] vormen, [...] maar ontwikkelt zich ernaast, meer dan slechts daaruit.'

McGowan beschrijft kort hoe in alle culturen ten tijde van Jezus, gezamenlijke maaltijden een ritueel-liturgisch karakter hadden.  Alles had een religieus in die tijd; vlees was geofferd - denk aan hoe nog steeds alle vlees in de moslimwereld automatisch een zeker religieus kenmerk heeft door de rituele manier van slachten - en na het eten werden drankoffers gebracht aan de goden, of de keizer, alvorens de wijn ook in de kelen vloeide.

Dat christenen dus, net als Joden en mensen van andere culturen, een gezamenlijke maaltijd vierden, werd als normaal gezien.  Vreemd aan de christenen was dat ze hun dank brachten aan een gekruisigde Heer, en niet aan de frivole goden of de machtige keizer. En ze eindigden de maaltijd niet ladderzat zoals gebruikelijk bij de heidenen.

Tertullianus schreef rond 200AD:

We gaan niet aanliggen voordat we eerste het gebed tot God hebben gesmaakt; er wordt genoeg gegeten om de honger te stillen; er wordt slechts zoveel gedronken als betamelijk is voor wie kuis zijn.  Ze worden verzadigd als hen die weten dat ze God zelfs in de nacht moeten prijzen; ze spreken als mensen die weten dat God meeluistert. Na het water voor het wassen van de handen, en de lichten [die worden aangestoken], wordt ieder uitgenodigd om in het openbaar voor God te zingen uit de heilige schriften of naar zijn eigen bekwaamheid; op die manier wordt getest hoe mensen gedronken hebben.  En het feest wordt met gebed besloten. (Apol. 39.17-18)

Deze woorden van Tertullianus laten zien dat de christelijke maaltijd door de heidenen werd herkend - zo vierden ook zij hun maaltijden. Maar Tertullianus wijst op een voornaam onderscheid.  Christenen worden niet dronken maar richten zich op God.

Eredienst en 'worship'

De twee foto's die ik hier plaats geven goed aan hoe verschillend er tegenwoordig over de eredienst en over 'worship', of aanbidding, wordt gedacht.  Voor sommigen is de traditionele liturgie daarvoor de beste expressie, en anderen menen dat hun eigen individuele expressie pas echt als 'aanbidding' geldt.

In de bijbel was eredienst en aanbidding iets geheel anders.  Ik kom daarop omdat ik bezig ben met Andrew B. McGowan's Ancient Christian Worship (Baker Academic, 2014).  Dat boek gaat over de ontwikkeling van de liturgie in de eerste vier eeuwen van de kerkgeschiedenis, maar als een soort excuus legt hij uit dat zijn (en ons moderne) gebruik van het woord 'worship' in wezen niet overeenkomt met hoe in de bijbel en de vroege kerk over 'worship' weer gedacht.

Eerbied en gehoorzaamheid, en lichamelijke daden die daar uitdrukking aan geven, dat is hoe in de bijbel over 'aanbidding' of 'eredienst' wordt gesproken. Denk aan Romeinen 12:1, waar jezelf aan God ter beschikking stellen, je 'redelijke eredienst' wordt genoemd.  En de wijzen uit het oosten 'aanbaden' Jezus: ze gaven geschenken en bogen zich neer.  De collecte is dus ook aanbidding.

De 'bijbelse' manier van spreken over aanbidding gaat over leven en ethiek; als tegenwoordig over 'worship' wordt gesproken, gaat het vooral over het innerlijke leven en over esthetica, aldus McGowan.

In de vroege kerk zouden ze echt niet hebben begrepen wat je bedoelde als je het had over 'stijlen van aanbidding'. Mijn liturgische voorkeur is traditioneel; ik heb weinig begrip voor moderne vormen van 'worship'. Maar welke 'stijl' je ook verkiest voor je wekelijkse liturgische of niet-zo-liturgische eredienst, ze zijn allebei pas 'worship' als ze deel uitmaken van een leven van gehoorzaamheid.

Na jaren Cairo nu in Utrecht

Sinds 1988 hebben we bijna onafgebroken in Egypte gewoond; sinds een week wonen we weer in Nederland.  Een ander Nederland dan toen we in de vorige eeuw vertrokken.  Een goed moment om deze blog weer te doen herleven.  In de Nederlandse taal.  Ik hoop hier spoedig een verse start te maken met mijn hersenspinsels te uwer beoordeling neer te leggen.