Is er een “bijbelse" liturgie?

‘Liturgie’ is een enorm breed thema, en het probleem met het spreken over dit thema is dat je nauwelijks een paar zinnen kunt zeggen voordat de toehoorders of lezers met hun commentaar komen. ‘ja maar wat denk je dan van dit of dat’. Dat is prima maar kan ook erg afleiden van een rode draad door een verhaal.

Ik wil dit verhaal graag beginnen met vast te stellen dat alle religies en kerkgenotschappen liturgie hebben. Het is de manier waarop je de formele bijeenkomst van gelovigen organiseert. Elke bijeenkomst of kerkdienst heeft liturgie, en iedereen lijkt tevreden met zijn eigen liturgie. Je zingt een lied, je bidt, er wordt gepreekt, er is heilig avondmaal, een opening, een slot, er is een collecte, schuldbelijdenis, etc. Ook in kerkelijke gemeenten waar men prat gaat op het ontbreken van een vaste liturgie, zoals bij de Vergadering van Gelovigen of nogal charismatische gemeenten, zie je als buitenstaander (en soms als binnenstaander) onmiddellijk dat sprake is van een duidelijke liturgie.

Liturgie is de manier waarop we onze ontmoeting met God in de formele eredienst organiseren.

Er zijn christenen die deze liturgische organisatie vergelijken met een spel, of een schouwspel. Je bent het met elkaar eens hoe je dit aanpakt, en je geniet vervolgens van een goede dienst waar je min of meer toeschouwer of juist deelnemer in bent. Je ontvangt een uurtje rust en vrede geven; je bent even helemaal weg van de wereld; je hebt een ontmoeting met God. Maar de bijeenkomst wordt vooral gedefinieerd ls een een samenkomen van gelovigen die het met elkaar over wat basisregels eens zijn. Ik herinner me dat de evangelische gemeente waarvan ik in de jaren 70 en 80 lid was, zich graag omschreef als ‘een gezin om de tafel’. Informeler kan het nauwelijks.

Je zou dit ‘liturgie van onderaf’ kunnen noemen. We hebben als mens onze behoefte aan samenkomen met andere christenen, en we organiseren dit dus met elkaar op een manier die ons bevalt. Of op een manier waarvan je denkt dat het buitenstaanders bevalt. Liturgie gericht op de bevrediging van onze religieuze behoeften.

Wie kan ontkennen dat deze zaken van belang zijn? Maar wel duidelijk is, je kunt over je liturgie praten op deze manier zonder dat het woord ‘God’ ooit valt. De sociologie staat voorop. Hoe vinden we een bijeenkomst het prettigst.

Probeer in zo’n gemeenschap eens over liturgie te praten, en mensen krijgen meteen de kriebels. En als je de vraag stelt: ‘Zou God een mening hebben over hoe je liturgie er uit moet zien?’ dan denk ik dat men je verward aan zal kijken. Zelfs mijn waarde broeders en zusters evangelischen, die zo vaak praten over de wil van God in hun leven.

Is er een “bijbelse liturgie”? Ik heb in alle 35 jaar dat ik met in het evangelische nest bevind, zelden meegemaakt dat over de liturgie van de eredienst op deze manier werd gesproken, behalve waar het aankomst op incidentele details. Ieder heeft iets, vrouwen moeten zwijgen, en zo nog een paar zaken. Is er dan echt niets meer te zeggen vanuit en bijbel en wellicht uit de traditie van de kerk, over de aard van het samenkomen en over de inhoud van die samenkomst? Ik denk van wel.