Boekbespreking: Johan Klein Haneveld, De Loser die Wint; als God je verhaal vertelt (Buijten en Schipperheijn Motief, Amsterdam)

Johan Klein Haneveld schreef in 2015 een heel persoonlijk boek, De Loser die Wint; als God je verhaal vertelt (Buijten en Schipperheijn Motief, Amsterdam). Ik vond dit een waardevol boek om te lezen, vooral tegen het licht van wie de schrijver is, en de persoonlijke worsteling die hij beschrijft; een worsteling met het gevoel nooit te voldoen aan de eisen van God. Veel christenen stappen daar luchtig overheen, alsof ze hun eigen geloof niet serieus nemen; voor de uiterst serieuze en consciëntieuze Johan leidde dit tot innerlijke conflicten, en tot overspanning. Dit boekje lijkt daar duidelijk een antwoord op te zijn en dat maakt het interessant leesvoer. Het gaat niet alleen maar over Johan’s theologische visie, maar om wat hem op het pad zette van geloof zonder teveel stress.

Omdat het een persoonlijk verslag is, is een bespreking een beetje hachelijk. Het gaat in ieder geval om wat de schrijver enorm heeft geholpen. Maar we worden ook op een Groot Verhaal getrakteerd dat om een reactie van de lezer vraagt.

Laat me beginnen met te zeggen dat ik de grote lijn van het verhaal verfrissend en behulpzaam vond.  Ik las het met grote plezier.  De schrijver benadert het christelijk geloof niet als een serie dogma’s, maar als een groot verhaal waarin we als gelovige binnentreden door het geloof in Jezus Christus. Misschien is het mijn persoonlijk gebrek aan interesse voor systematische theologie (“wat kunnen we zeggen over God) en mijn interesse in bijbelse theologie (“hoe handelt God in onze wereld”) dat me meteen sympathiek doet reageren op Johan’s ‘Grote Verhaal’. Hij presenteert het christelijke verhaal als het mooiste dat er is - het gaat over een God die de wereld maakte waarin waarheid, schoonheid en liefde centraal staan. Door mensen in vrijheid te scheppen maakte God zichzelf zwak, en dat zwakke van God werd vooral zichtbaar in de dood van Jezus. Het is zwakte dat in het verhaal van God wint.

Ik vind deze benadering behulpzaam; teveel wordt door christenen een soort super-christendom gepreekt waarbij het gaat om winnen, sterk-zijn, succesvol zijn, rijk zijn. Ik heb een broertje dood aan alles wat riekt naar Prosperity Gospel en dat die benadering van christelijke geloof mensen ziek kan maken, bleek wel uit de burn-out van de schrijver. Dat God naar ons toe komt met liefde en vergeving en dat we niet zo nodig van alles en nog wat moeten, dat is een goede nadruk die dit boek legt. Mensen die verstrikt zitten in een christelijk geloof waarin ze voortgejaagd en afgemat worden, doen er goed aan dit boek - het verhaal van Johan - goed te lezen. Ik kan het van harte aanbevelen.

Dat wil niet zeggen dat ik het met alles eens ben, en dat is precies op die gebieden waarvan ik denk, daar had iets meer systematische theologie toch geholpen. Een kleine voorbeeld is dat het boek wel erg eenzijdig de nadruk legt op dat we niets zo nodig 'moeten'.  Zo wordt Galaten 5:22 over de vrucht van de Geest gebruikt om te laten zien dat we eigenlijk niets hoeven te doen, want vruchten groeien vanzelf. Ik heb dat vaak gehoord, maar ik denk dat dit te eenzijdig is. Het suggereert me een te dualistisch wereldbeeld - een wereldbeeld waar de schrijver terecht vanaf wil, maar wees dan ook radicaal: we kunnen het werk van God niet uitspelen tegen wat hij van de mens vraagt. Het Nieuwe Testament staat wel degelijk vol geboden en verboden en die staan er niet om achterover te leunen en te denken: God moet dat zelf maar in me werken, ik kan dat niet zelf.

Ik deel ook de visie op het slot van het verhaal van God niet. Ik geloof niet in Alverzoening. Als mensen zich bewust buiten het verhaal van God plaatsen, dan hebben ze die ruimte. Maar dan schrijft God ze niet tegen hun zin terug het verhaal in. Er is een buitenste duisternis, en wie de Zoon niet heeft, heeft het leven niet. Ook niet later via een omweg.

Een laatste kritische noot, en ik zou graag eens met de schrijver verder praten over deze dingen, is dat ik het verhaal te individualistisch vind. Misschien is dat onvermijdelijk omdat het mede een persoonlijk verhaal is. Maar het verhaal van God in de bijbel is niet het verhaal van individuen, maar het verhaal van een volk. Het evangelie is wel persoonlijk, maar niet individualistisch. God bevrijdde een volk uit Egypte, Christus hervormde dat volk, en wij leven als Kerk samen. 

Misschien dat meer nadruk op dat volk-zijn ook een andere visie kan geven op de dwang van wat we als christenen allemaal moeten doen; we hoeven het niet alleen te doen maar samen. En een volk is tastbaar - niet iets etherisch. Een volk bekommert zich om waarheid, schoonheid en liefde - met elkaar. Een volk evangeliseert niet alleen, maar leeft samen. En daarom kan dat volk zich samen ook verheugen over een aquarium, over een reis naar India, over een goede sigaar en een glas wijn, over samen eten, samen genieten samen leven.  Dat lijkt me een prima medicijn tegen burn-out.  

Nogmaals, van harte aanbevolen. Maar Johan, laten we eens een afspraak maken als ik in Den Haag ben. Leuker nog, kom met je vrouw een keer langs in Egypte.