De Bijbel lezen door de ogen van de Kerk

De Heilige Schrift is aan het volk van God geadresseerd om het te leiden in haar eredienst, leven, en getuigenis. Met andere woorden, de Heilige Schrift is niet in de eerste plaats aan individuen, of aan alle mensen, gegeven. De individu is dus nooit de ultieme gezaghebbende exegeet van de bijbel, maar de gemeenschap van de Kerk heeft dat gezag.

Als jonge gelovige werd mij geleerd dat ik de bijbel moest lezen als een persoonlijke brief van God aan mij. Een soort liefdesbrief. Het heeft me jaren moeite gekost om te ontdekken dat de bijbel in de eerste plaats aan de gemeenschap van gelovigen is geaddresseerd, en niet aan mij als individu. Dat maakte het begrijpen van de bijbel een hele kluif...

Een belangrijke heremeutisch principe lijkt me, dat we moeten onderzoeken en zien hoe de Schrift door de eeuwen heen door de Kerk is begrepen. Ja, natuurlijk, ik weet ook wel dat op het niveau van details veel verschillen bestaan, maar er is toch een ‘Regel van het Geloof’ ontstaan in de vroege christelijke eeuwen, aan de hand waarvan de Kerkvaders in staat waren ketterijen duidelijk te benoemen.

We moeten ook aandacht geven aan hoe de wereldwijde Kerk de Schriften heeft verstaan, ook na de grote Kerkscheuringen. Alleen als we ontkennen dat andere Kerkgemeenschappen dan de onze evengoed het Lichaam van Christus zijn, kunnen we ons de luxe veroorloven niet naar hen te luisteren.

Na de apostolische periode bleef de Heilige Geest de Kerk leiden. De consensus van de oude Kerk zorgde dat wij de canon van de Heilige Schrift ontvingen, maar die oude Kerk gaf ons ook een omvattend begrip voor hoe we die Schrift moeten verstaan. Dat deed het zowel door het theologiseren in het algemeen, waarvan we heel veel boeken bewaard hebben, maar bovenal door de oecumenische concilies. Ons vandaag-de-dag aansluiten bij de traditie van exegese van de oude Kerk, bewaart ons voor al te grote theologische misstappen en het zorgt dat we met ons kerkelijke bootje anno 2009 binnen de bedding van de rivier van de algemene christelijke kerk blijven.

Als we niet vertrouwen dat de Heilige Geest de Kerk, ook in de na-apostolische tijd, bleef leiden, zouden we elke generatie opnieuw moeten vaststellen wat de canon van de bijbel is, wanneer we Pasen vieren, hoe we als Kerk denken over de naturen van Christus, etc etc. Het waren kerkhistorisch juist de scheuringmakers zoals Marcion die van mening waren dat ze het recht hadden om wat betreft canon en theologie het wiel opnieuw uit te vinden.

Hebben de uitspraken van kerkvaders dan evenveel betekenis als de Schrift zelf? Nee, niet natuurlijk. De Kerk heeft niet het recht om te leren wat haaks staat op de duidelijke betekenis van de Schrift, en ook niet om zulke leringen aan de gelovigen op te dringen alsof het om de Schrift gaat. Maar het is ook logisch om vast te stellen dat naarmate de kerkvaders dichter bij de bron zaten (bijvoorbeeld de apostelen nog hebben gekend, of onderwezen zijn door mensen die van de apostelen zelf hun onderwijs hadden gekregen) waarschijnlijk in grote lijnen beter begrepen wat de Heilige Schrift betekende, dan theologen die eeuwen later de bijbel uitlegden.

Wie dus tegenwoordig beweert dat hij de Schrift uitlegt, kan dat alleen met gezag doen als hij of zij niet veronachtzaamt hoe de Heilige Schrift door de vroege Kerk – de oecumenische, katholieke Kerk, is verstaan. Een verkondiging die daarvan afwijkt, is niet in overeenstemming met de Schrift en met het algemeen (katholiek) christelijk geloof.

Ik geloof helemaal in Sola Scriptura – de Schrift alleen, als leersnoer voor leer en leven, maar dan niet losgemaakt van de geschiedenis van de exegese van de vroege Kerk.