Terug naar de wortels

Een blog die het zeker waard is om te volgen, is Broodje Paap.  Jaap de Paap trakteert u op leuke goed geschreven artikelen.  Ik kwam vandaag dit tegen in een van zijn artikelen en wilde u het niet onthouden:

Zo sprak ik onlangs een katholiek die vond dat het belangrijk was om terug te keren naar ‘de Bron’. “Nou en of,” riep ik enthousiast, “lekker zorgeloos ronddartelen in het hof van Eden in je adamskostuum! Wie wil dat nou niet?” Ik greep het dichtstbijzijnde vijgenblad en had me al half ontkleed toen bleek dat ik het verkeerd had begrepen. Met ‘de Bron’ bedoelde hij niet de eerste mensen, maar de eerste christenen. Volgens de logica van deze meneer zaten de eerste christenen het dichtst bij ‘de Bron’ en waren zij dus ongetwijfeld kampioenen in christen zijn. Zij hielden een feestmaal en vierden de eucharistie, in overeenstemming met hun Joodse wortels, als het mysterie van de Pascha van Christus. Daar was geen kerkgebouw of tempel voor nodig, en al zeker geen altaar, want offers brengen aan de goden was iets van de heidenen. Ook deden de vroege christenen volgens hem nog niet van die onnozele dingen zoals knielen in de kerk of de handen vouwen tijdens het bidden. Toen het christendom eenmaal staatsgodsdienst was geworden, had het echter allerlei heidense gebruiken geïncorporeerd en daardoor was er ontheiliging in de Kerk gekomen.

Uiteraard is het geloof van de vroege Kerk belangrijk. De eerste christenen hebben de wortels van onze katholieke traditie gevormd. Uit deze wortels is inmiddels echter een prachtige boom ontstaan. Volgens mijn katholieke vriend zijn de takken van deze boom echter verrot en doet ieder takje wat hij zelf wil. De enige weg die de Kerk dus kan volgen om het ware geloof te herstellen, bestaat uit het terugkeren naar die wortels. Dit is natuurlijk een nogal vreemde logica, aangezien bomen helemaal niet terug kunnen gaan naar hun wortels. Zij zijn er uit ontsproten en worden erdoor gevoed. Ik ben in mijn leven al heel wat bomen tegengekomen, maar ik heb er nog nooit eentje gezien die zei: “Verrek, ik wilde helemaal geen eik zijn, maar een spar. Laat ik terug naar mijn wortels gaan en opnieuw beginnen.” Ook volwassen mensen kunnen niet plotseling besluiten om terug te kruipen in de baarmoeder wanneer ze menen dat ze in moreel verval zijn geraakt en terug moeten naar de bron om weer in alle onschuld te beginnen. Zoiets zou ernstig lichamelijk letsel veroorzaken. En zelfs als het fysiek mogelijk was, dan was het onwenselijk omdat het idee van ‘opnieuw beginnen’ altijd met behoud van je levenservaringen moet zijn. Anders zouden we vast telkens weer dezelfde fouten maken. Zelfs als we gedoopt worden en als nieuw mens worden wedergeboren, of als we ontslagen worden van onze zonden in de biecht, gaan we niet een stap terug in de tijd. Ons leven kenmerkt zich door een constante groei. We snoeien onze takken en herscheppen onszelf waar nodig, maar toch bewegen we vooruit. Ik vind het dus maar raar als ik mensen hoor zeggen dat we terug naar onze wortels moeten gaan.

Sola Scriptura?

Regelmatig kom ik christelijke vrienden tegen die het hebben over Sola Scriptura. “Alleen de bijbel”. Alleen de bijbel voor wat? Doorgaans definiëren ze niet duidelijk wat ze met de term bedoelen, maar nogal vaak word de term gebruikt in de persoonlijke context: “Ik met mijn bijbel, samen besluiten we wat we geloven.” En vervolgens worden de meest uniek en nieuwe geloofsstandpunten verkondigd.

Heeft de protestantse reformatie waarin inderdaad over Sola Scriptura werd gesproken, voor dit soort hyper-individualisme en sektarisme gezorgd? Misschien. In elk geval werd de term Sola Scriptura in de reformatie gebruikt om zich schrap te zetten tegen de kerkelijke leer. Daar was in die tijd misschien ook wel wat reden voor, maar wat heeft het opgeleverd?

Ik vind de term Sola Scriptura in elk geval niet erg behulpzaam.

Ten eerste, de kerk van de eerste paar eeuwen had geen ‘bijbel’ zoals wij die hebben. Er waren bijbelboeken die tussen de kerken circuleerden, en de er was weliswaar behoorlijke overeenstemming over welke geschriften tot de heilige schrift moesten worden gerekend, maar er was ook tot in de derde eeuw wel wat onduidelijkheid over. Dit maakt duidelijk dat het ten diepste de kerkelijke gemeenschap was, die besloot wat ‘bijbel’ is en wat niet. Het is dus eigenaardig om vandaag de dag net te doen of de bijbel uit de hemel viel en de kerk slechts eerbiedig ja en amen zei. Sola Scriptura kan in elk geval niet betekenen dat je de bijbel kunt accepteren en uitleggen buiten de kerkelijke gemeenschap om, met je boekje in je hoekje.

Sterker, ik denk dat je de bijbel altijd moet lezen in de context van de kerkelijke gemeenschap. De brieven en boekjes in de bijbel zijn zelden aan een individu gericht; ze zijn gericht aan de gemeenschap waar wij door het geloof bijhoren. Ze waren ook niet bedoeld om privé te lezen, maar om in die gemeenschap voorgelezen te worden. Dus is die gemeenschap ook, om een moeilijk woord te gebruiken, het interpretatieve kader voor goede uitleg.

De bijbel is Gods Woord aan zijn kerk - en ook door zijn kerk. De bijbel ontstond in de gemeenschap van de gelovigen, niet als iets dat van buitenaf naar de kerk werd gestuurd. Het waren de kerkleiders - of dat nu Mozes, Jeremia of Paulus waren - die in relatie tot hun gemeenschap, schreven wat ze schreven.

Me dunkt dat goede uitleg van de bijbel dus alleen plaatsvindt door mensen die deel uitmaken van diezelfde gemeenschap. En in het uitleggen van de bijbel, moeten we altijd kijken naar hoe de gemeenschap voorheen met de bijbel omging. In onze uitleg vandaag willen we niet breken met die kerk die 2000 jaar samen bijbel las en samen de bijbel begreep.

Kunnen we dan niks leren van niet-gelovige theologen? Natuurlijk wel. Kunnen we dan niets leren van mensen die individueel op hun zolderkamer op de betekenis en uitleg van bijbelboeken zwoegen? Natuurlijk wel. Maar mijn criterium voor het begrijpen van de bijbel is toch immer de vraag, hoe de kerk in het verleden omging met dit of dat bijbelboek.

Het is natuurlijk een illusie dat in 2000 jaar christendom, met kerken in alle culturen, iedereen het altijd met elkaar eens kan zijn. Dat was ook nooit zo. Natuurlijk is goede uitleg van de bijbel een oefening in continue trialoog tussen de uitlegger in zijn kerk, de cultuur, en de bijbel zelf. Dus kijken we in elke tijd weer fris, en soms ook wat anders, naar wat van belang is in de bijbel.

Maar er was door alle eeuwen wel altijd een bedding waarbinnen de exegese plaatsvond. De bedding van de wereldkerk. De bedding van ‘samen luisteren en niet alleen’. De bedding van ‘God heeft door de eeuwen zijn kerk bewaard’.

Denk aan de bedding, daar draait het om. Voor mij geldt, laten we het eens zijn over de hoofdzaken, en elkaar ruimte geven in bijzaken. Ik weet, dat klinkt wat simpel en het werkt ook niet altijd, vooral niet als anderen van bijzaken hoofdzaken gaan maken. Hoe kan je dan nog steeds in dezelfde kerk eendrachtig zijn? Het is een worsteling, zeg maar :) We zullen hierover nooit uitgepraat raken.

Natuurlijk, als bepaalde kerken of groepen de bijbelse boodschap klip en klaar gaat tegenspreken, dan moet je zeggen: Sola Scriptura.

Maar dat kan nooit worden gebruikt als rechtvaardiging voor een soort individualistische uitleg. Ook Sola Scriptura is een binnenkerkelijk begrip. Het staat niet in de bijbel, maar is door de kerk vastgesteld.

Als het waar zou zijn dat Sola Scriptura genoeg is voor de kerk, kijk dan eens even naar de spaghetti van protestantse kerken en groepen. De bijbel is voldoende, maar de uitleg is zo verschillend dat we in 1000 kerkgenootschappen uiteen zijn gespat. Wat is dan praktisch de betekenis van dat Sola Scriptura? Het werkt blijkbaar niet voldoende om de wil van God te kennen.